Σχόλιο στο βιβλίο του Νίκου Ι. Νικολόπουλου «Παναγιώτης Κανελλόπουλος: Ο Πολιτικός της Σύνθεσης και του Μέτρου» (Εκδόσεις «Περί Τεχνών»)
Του Dr. med Π. K. Αλεξόπουλου
Παρά την επιτακτική ανάγκη μιας φυγής προς τα εμπρός ο τόπος μας ταλανίζεται τις τελευταίες δεκαετίες από στασιμότητα και ακινησία. Ισχυρές δυνάμεις αδράνειας, ιδεολογικές αγκυλώσεις και ηγετικές ομάδες που βρίσκονται στο τιμόνι της χώρας από συνήθεια, βυθισμένες στο τέλμα και στη βαλτώδη ανία τους στέκονται τροχοπέδη στην πρόοδο και στην ανάδειξη νέων δυνάμεων. Στα στοιχεία που είναι εν δυνάμει σε θέση να συμβάλλουν στην υπέρβαση των δήθεν αδιεξόδων, που δημιουργεί η οκνηρία ή η δειλία, και τα οποία βρίσκονται σήμερα σε φάση ιδεολογικών αναζητήσεων απευθύνεται το βιβλίο- αδρομερής παρουσίαση -όπως ο συγγραφέας του σημειώνει- του έργου και της δράσης του Παναγιώτη Κανελλόπουλου.
Το πόνημα του Νίκου Νικολόπουλου παρουσιάζει σύντομα την ιστορική διαδρομή του κορυφαίου ανθρώπου του πνεύματος και συνεπούς και αταλάντευτου αγωνιστή της πρώτης γραμμής κάθε μεγάλης στιγμής του έθνους την οποία έζησε. Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται σε έναν εξωραϊσμό της πολιτικής δράσης του Κανελλόπουλου. Αρνείται να αποσιωπήσει ή να στρογγυλέψει δεδομένα. Δεν αποφεύγει να ενσκύψει σε σημεία σκοτεινά ή μελανά της πορείας του μεγάλου ηγέτη. Μέσω της συλλογής πληροφοριών, μαρτυριών και της μελέτης των πηγών παλεύει να τα ερμηνεύσει και να τα φωτίσει. Για παράδειγμα ρίχνει φως στη δήθεν παρομοίωση του στρατοπέδου συγκεντρώσεως της Μακρονήσου με τον Παρθενώνα που αποδίδεται στον Κανελλόπουλο και που οφείλεται –όπως η μαρτυρία του τότε κρατούμενου στη Μακρόνησο Κων. Δεσποτόπουλου πιστοποιεί- απλώς σε δημοσιογραφική επιπολαιότητα ή σε ελλιπή γνώση της Αγγλικής. Ερμηνεύεται ακόμα η στάση του να μην πολιτευθεί με τη Νέα Δημοκρατία στις πρώτες εκλογές μετά τη Μεταπολίτευση. Το βιβλίο κοσμούν στα πλαίσια ενός επιμέτρου κείμενα για τον Κανελλόπουλο του Κων. Τσάτσου, του Λεων. Κύρκου, του Ιωαν. Πεσματζόγλου και του Γιάννη Ποττάκη, αριστοτεχνικά επιλεγμένα προκειμένου να προβληθούν διαφορετικές πλευρές ενός πρωτοπόρου που γράφει ιστορία τόσο στους επιστημονικούς στίβους, όσο και στην κονίστρα της πολιτικής. Είναι σαφές πως ο Νικολόπουλος δεν επιθυμεί να παίξει το ρόλο του ιστορικού. Ένας ιστορικός επιβάλλεται να είναι ή να προφασίζεται ότι είναι ελεύθερος και ουδέτερος. Για έναν σκληροτράχηλο ιδεολογικό μαχητή όμως η ιστορία είναι πάντα σύγκρουση. Ο Νίκος Νικολόπουλος παραμένει στο νέο του βιβλίο πιστός στη συγκρουσιακή αντίληψη του για την ιστορία.
Η δράση και οι αγώνες του Παναγιώτη Κανελλόπουλου δεν είναι τίποτα άλλο παρά η πορεία της ελληνικής δεξιάς προς το Μεσαίο Χώρο. Μέσα από τις γραμμές του βιβλίου τονίζεται η μετωπική σύγκρουση του Κανελλόπουλου με το φανατισμό, την οξύτητα, τις δυνάμεις της συντήρησης, τις καθεστωτικές λογικές και η αταλάντευτη προσήλωση του στην επίτευξη ευρύτερων δημοκρατικών συνθέσεων και στη δημοκρατική εξέλιξη της κοινωνίας. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος παίρνει για παράδειγμα το Νοέμβρη του ’35 ξεκάθαρη θέση κατά της παλινόρθωσης της μοναρχίας και οδηγείται εξαιτίας αυτής της στάσης του τόσο σε παραίτηση από τη θέση του προέδρου του ΙΚΑ, όσο και στην εγκατάλειψη της πανεπιστημιακής έδρας της κοινωνιολογίας. Καταγγέλλει την ίδια περίπου εποχή το βενιζελικής εμπνεύσεως «Ιδιώνυμο» με το οποίο διωκόταν το ΚΚΕ, ως μέτρο που προσέβαλλε την ελευθερία και αποτελούσε κόλαφο για μια σύγχρονη δημοκρατία. Διαβάζοντας κανείς το πόνημα του Ν. Νικολόπουλου έχει την εντύπωση πως ο συγγραφέας πασχίζει να καταδείξει πως ο Μεσαίος Χώρος ή το Κοινωνικό Κέντρο δεν είναι απλώς επικοινωνιακά πυροτεχνήματα ή σημαία ευκαιρίας μιας από τη μεταπολίτευση και εντεύθεν ιδεολογικά λαφυραγωγημένης δεξιάς, αλλά μια σταθερή συνιστώσα της ιδεολογικής της ταυτότητας, της οποίας η ιστορική εξέλιξη επιβάλλεται να μελετηθεί και να αναδειχθεί. Ο Κανελλόπουλος είναι για το Νικολόπουλο ένας από τους πρωτεργάτες του Μεσαίου Χώρου, αφού δεν δίστασε σε χρόνους έξαψης και εμφυλίων παθών να υπερβεί κόμματα, παραδόσεις και αντιθέσεις, προκειμένου να εκπληρώσει το χρέος του απέναντι στην ιστορία και στη πατρίδα.
Πολλά σημεία του βιβλίου συνιστούν έμμεσο και έντεχνο σχόλιο στη κρίση του πολιτικού συστήματος σήμερα. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί ήδη στην εισαγωγή καθαρά και άμεσα τα δύο μοντέλα άσκησης πολιτικής. Το ηγεμονικό στα πλαίσια του οποίου η κατάκτηση και η διατήρηση της εξουσίας είναι αυτοσκοπός και το ελληνικό που ταυτίζει την πολιτική με την παιδεία, την προσφορά και την προώθηση των γενικών συμφερόντων. Σε μια εποχή μικρονοϊκών υπεκφυγών, κοντόφθαλμων λογικών, που πονήματα για την πολιτική κυριαρχία γίνονται ανάρπαστα και η πολιτική έχει καταστεί έρμαιο των επικοινωνιακών τεχνασμάτων η προβολή της ασυμβίβαστης αγωνιστικότητας, της πολυπρισματικής παιδείας και της ανιδιοτέλειας του μεγάλου πολιτικού ηγέτη είναι ουσιαστικά καταγγελία της σημερινής έκπτωσης και γύμνιας της πολιτικής ζωής στην Ελλάδα. Η ευρύτατη παιδεία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου προβάλλεται ως στερεή βάση που του επέτρεπε την καθολική εποπτεία του γίγνεσθαι της εποχής του. Η γόνιμη ανάλυση των μηνυμάτων των καιρών τον οδήγησε στην προβλεψη της ελληνικής νίκης στα βουνά της Πίνδου το ’40. Η πρόβλεψη αυτή καταγράφεται σε επιστολή του στον κυβερνήτη Ιωάννη Μεταξά προ της ενάρξεως του αγώνα, απόσπασμα της οποίας παραθέτει ο Νικολόπουλος. Στην προφητική ομιλία του στη συνεστίαση της εθνικής ενώσεως δικηγόρων στην Αθήνα το 1966 προέβλεψε επίσης με εξαιρετική ακρίβεια την πτώση του «υπαρκτού» σοσιαλισμού. Μέσα από την ανάγνωση του βιβλίου για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο καθίσταται σαφές πως η σημερινή ηγεσία της χώρας σε ένα μεγάλο της ποσοστό στερείται τόσο διορατικότητας, όσο και αταλάντευτης πίστης σε αρχές και αξίες που υπερβαίνουν το εδώ και το τώρα και τέμνουν τη πορεία του Γένους διαχρονικά.
Το βιβλίο «Παναγιώτης Κανελλόπουλος: Ο Πολιτικός της Σύνθεσης και του Μέτρου» είναι η δεύτερη ένδειξη μετά τη μελέτη για το Δημήτριο Γούναρη, πως ο Νίκος Νικολόπουλος έχει πιθανότατα κατανοήσει το θεωρητικό και ιδεολογικό αδιέξοδο της κυριαρχούσας σήμερα στο χώρο της κεντροδεξιάς μυωπικής ιστορικοϋλιστικής αντίληψης του φιλελευθερισμού, σύμφωνα με την οποία η πολιτική κρίνεται στο πεδίο της οικονομίας. Σε έναν κόσμο δίχως έρμα που αλλάζει ραγδαία, η πολιτική ισχύς κρίνεται όμως στο χώρο της παιδείας και του πολιτισμού. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που ο Νικολόπουλος επιστρέφει επίμονα τα τελευταία χρόνια στις πηγές. Οι αξίες του τρόπου των Ελλήνων συνιστούν σημείο αναφοράς, ψυχικής ισορροπίας, κώδικα συμπεριφοράς και απάγκιο συναισθημάτων. Η ελληνική δεξιά ως δρόμος ανιδιοτέλειας, ελευθερίας, αλληλοπεριχώρησης και καρτερίας έρχεται από μακρυά για να πάει μακρυά. Η διαδρομή του Παναγιώτη Κανελλόπουλου είναι δρομοδεικτική και συγκλονίζει, λόγω της συνείδησης της ιστορίας και της αίσθησης της προοπτικής από την οποία εμφορείται…
Erlangen, Νυρεμβέργη, Δεκέμβρης 2007
«Πελοπόννησος», 5 Ιανουαρίου 2008