Της Τέτας Γιαννάρου
Αυτή η πανδηµία µοιάζει µε Λερναία Ύδρα. Μεταλλάσσεται και πλήττει µε ποικιλοµορφία όλα τα πεδία της ζωής.Οι ανθρώπινες κοινωνίες παγκοσµίως βάλλονται σε όλα τα επίπεδα. Τα µέτρα που επιβάλλονται για την αναχαίτηση της πανδηµίας, πέρα από το τεράστιοπρόβληµα που εύλογα δηµιουργείται στην παγκόσµια οικονοµία, διαταράσσουν παράλληλα την ισορροπία του κοινωνικού ιστού. Η αποφυγή των συναναστροφών και των συναθροίσεων, το επιβεβληµένο των αποστάσεων και της επαφής µε συγγενείς, φίλους και γνωστούς, δηµιουργεί αρνητικά συναισθήµατα γιατί έρχεται σε πλήρη αντίθεση µε τη κοινωνική φύση του ανθρώπινου είδους. Ο κορωνοϊός εκτός από όσους προσβάλλει και νοσούν, επέβαλε την πλήρη εκτροπή από τις καθιερωµένες νόρµες στον εργασιακό και τον κοινωνικό χώρο. Η ανελευθερία των κινήσεων και η έλλειψη ουσιαστικής επαφής µεταξύ των ανθρώπων οδήγησε στην αποµόνωση και δηµιούργησε πλήθος φοβιών αλλά και ποικίλων µορφών κατάθλιψης. Στις ευπαθείς οµάδες και στην Τρίτη Ηλικία τα προβλήµατα οξύνονται. Με ποιο τρόπο αντιµετωπίζεται η παράπλευρη παρενέργεια της «τοξικότητας» του κορωνοϊού;
Ποια τα µέτρα για τη δεδοµένη κατάσταση που διαταράσσει την υγιή ψυχολογία του πληθυσµού; Με ποιο τρόπο υποκαθίσταται η συναναστροφή, το άγγιγµα και η αγκαλιά, ώστε να µην διαταραχθεί η ψυχική µας υγεία; Η πανδηµία βιώνεται ως τραύµα έδειξε η υπό δηµοσίευση µελέτη της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστηµίου Πατρών. Απαντήσεις από τον επίκουρο Καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστηµίου Πατρών Παναγιώτη Αλεξόπουλο εξειδικευµένο στη Φιλοσοφία της Ψυχικής Υγείας και στα προβλήµατα της Τρίτης Ηλικίας.
-Η προσπάθεια ανάσχεσης της πανδημίας επέφερε ως γνωστόν παγκοσμίως μέτρα, που εκτρέπουν τις κοινωνίες από τον συνήθη τρόπο ζωής και αναστέλλουν ελευθερίες. Η μακροχρόνια επιβολή τήρησης αποστάσεων και επομένως κοινωνικών συναναστροφών και διασκέδασης διαταράσσουν την υγιή ψυχολογία. Τι πρέπει να γίνει ως αντίμετρο αυτής της κατάστασης;
To ερώτημα σας είναι καίριο και ουσιαστικό και αγγίζει την αιτία των δυσκολιών που σχεδόν το σύνολο της κοινωνίας έχει σε σχέση με την τήρηση των περιοριστικών μέτρων. Σε λίγες εβδομάδες κλείνουμε σχεδόν ένα χρόνο υπό συνθήκες σχεδόν πολεμικές, με έναν εχθρό που προκαλεί καθημερινά ανθρώπινες απώλειες, δοκιμάζει τις αντοχές του συστήματος υγείας και επιδεινώνει περαιτέρω τις οικονομικές συνθήκες. Ας μη λησμονούμε πως δε ζούμε σε συνθήκες κανονικότητας. Τα μέτρα είναι αναγκαία για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Είναι πια η διαχείριση της πανδημίας στοίχημα καρτερικότητας και υπομονής, όχι μόνο λόγω των περιορισμών, αλλά και της ενίοτε επιδεικτικής αθέτησης τους από μερίδα ανωνύμων και επωνύμων. Ειδικά οι τελευταίοι τραυματίζουν με τέτοιες συμπεριφορές ηθικά την κοινωνία. Ασχολείται αρκετά τους τελευταίους μήνες η ιατρική κοινότητα με αυτή την έννοια, με το ηθικό τραύμα.
Μέσα σε αυτό το δυσμενές περιβάλλον, το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα συνιστούν ίσως εν μέρει κάποιο αντίδοτο. Η επιβράδυνση των ρυθμών της καθημερινότητας είναι λαμπρή ευκαιρία για ασκήσεις ενσυνείδητης βίωσης της στιγμής, δηλαδή εστίασης των αισθήσεων στο εδώ και στο τώρα, πχ στη μυρωδιά του βρεγμένου από τη βροχή χώματος ή στην αίσθηση που αφήνουν τα ακροδάκτυλα του άλλου στο πρόσωπο μας. Η δοκιμασία αυτή της πανδημίας θυμίζει μετά από αρκετές ανέφελες δεκαετίες την ευθραυστότητα των ανθρώπων και κυρίως την κοινή μας μοίρα σε αυτή την ευθραυστότητα. Η συνειδητοποίηση της είναι κέρδος πολύ μεγάλο και πυξίδα μέτρου και σύνεσης. Υπάρχει καλύτερο αντίμετρο από τη σύνεση, το μέτρο και την καρτερικότητα στα μέτρα περιορισμού που τόσο μας δυσκολεύουν; Ζούμε σε συνθήκες πολέμου, όπως τονίζουν επίμονα οι λοιμωξιολόγοι που είναι οι πλέον ειδικοί στα θέματα αυτά. Ας μη το ξεχνάμε!
-Γνωρίζω ότι έχετε συμβάλλει σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από
τους καθηγητές Κλινικής Ψυχιατρικής κ.κ. Φ. Γουρζή και Κ. Ασημακόπουλο. Ποια η κεντρική ιδέα της εν λόγω μελέτης και πότε θα δημοσιευθεί;
Μελετήθηκε το ψυχικό αποτύπωμα του πρώτου lockdown στην Ελλάδα. Οι συμμετοχές ήταν πάνω από 1400 και ξεπέρασαν όπως κατανοείτε τις προσδοκίες μας. Η συνάδελφος παιδοψυχίατρος και επιστημονική συνεργάτιδα της Κλινικής μας κ. Κατερίνα Καραϊβάζογλου “έτρεξε” τις αναγκαίες στατιστικές αναλύσεις και τα αποτελέσματα βρίσκονται υπό δημοσίευση σε έγκριτο περιοδικό. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον εύρημα της μελέτης αυτής είναι το γεγονός πως η πανδημία βιώνεται ως τραύμα ακόμα και σε χώρες όπως η Ελλάδα οι οποίες την περασμένη άνοιξη, οπότε και συλλέξαμε τα στοιχεία, τα πήγαν εξαιρετικά καλά στη διαχείριση της πανδημίας. Στο γενικό πληθυσμό οι άνθρωποι εμφανίζουν συμπτώματα που συναντούν οι ειδικοί στο μετατραυματικό στρες, όπως αποφευκτικές συμπεριφορές ή και υπερεγρήγορση και ανησυχία, ακόμα και όταν η πανδημία δεν είναι εκτός ελέγχου. Οι τότε αβεβαιότητες σχετικά με τη θεραπεία και η μεγάλη μεταδοτικότητα λειτούργησαν τραυματικά.
Να σας αναφέρω επίσης και τη νέα διεθνή πολυκεντρική μελέτη στην οποία συμμετέχει η κλινική μας και αφορά τις επιπτώσεις της πανδημίας στα παιδιά και στους εφήβους και στην ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη. Η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Πατρών με το Διευθυντή της Καθηγητή κ. Φίλιππο Γουρζή και την παιδοψυχίατρο κ. Μαρία Καλογεροπούλου, συμμετέχει μαζί με άλλες επιστημονικές ομάδες από άλλες πόλεις της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Γιάννενα, κα.) σε αυτήν την προσπάθεια.
-Οι πληθυσμιακές ομάδες που πλήττονται από τον κορωνοϊό είναι κατά κύριο λόγο η τρίτη ηλικία. Οι ηλικιωμένοι που ενδεχομένως έχουν και υποκείμενα νοσήματα θεωρούνται ευπαθείς και ως εκ τούτου τα μέτρα σε αυτή την ομάδα γίνονται αυστηρότερα, ώστε οδηγούν σε σοβαρά προβλήματα κατάθλιψης. Ποια η αντιμετώπιση;
Οι ηλικιωμένοι βρίσκονται όντως συχνότερα στο μάτι του κυκλώνα αυτής της πανδημίας. Ο εγκλεισμός δύναται να τους ανοίξει παράθυρα στον κόσμο της τεχνολογίας και του διαδικτύου ή να τους εξασφαλίσει επιτέλους τον αναγκαίο χρόνο να ασχοληθούν απερίσπαστοι εξασφαλίσει επιτέλους τον αναγκαίο
χρόνο να ασχοληθούν απερίσπαστοι µε τα χόµπι τους (κηπουρική, µαγειρική χειροτεχνία, διάβασµα, οργάνωση του αρχείου τους). Αν νιώθουν όμως πως η συναισθηματική κατάσταση τους έχει επιβαρυνθεί σημαντικά, είναι κρίσιμο να ζητήσουν τη βοήθεια των ειδικών, μιας και η κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία είναι μια διαταραχή “σκληροτράχηλη” που χρήζει άμεσης παρέμβασης για να μην καταστεί χρόνια και να μην επιπλακεί με άλλες νόσους όπως αυτές που σχετίζονται με προβλήματα μνήμης, προσοχής κα.
-Τι κατά τη γνώμη σας υποκαθιστά τη συναναστροφή, το άγγιγμα και την αγκαλιά, ώστε να μην διαταραχθεί η ψυχική μας υγεία;
Σε κανονικές συνθήκες, τίποτα, είναι η απάντηση κατά τη γνώμη μου. Σήμερα όμως δε ζούμε σε κανονικές συνθήκες. Είμαστε αντιμέτωποι με έναν εχθρό που επελαύνει αφήνοντας πίσω του νεκρούς. Ίσως η ευκαιρία που έχουμε λόγω της επιβράδυνσης των ρυθμών της καθημερινότητας μέσα στην καραντίνα για περισσότερες κοινές και ουσιαστικές στιγμές με τους ανθρώπους του στενού μας κύκλου να συνιστά ένα καλό αντίδοτο. Η αξιοποίηση της ευκαιρίας για δούλεμα των σημαντικών κοντινών σχέσεων μας, είναι νομίζω η πρόκληση αυτής της περιόδου.
-Με ποιο τρόπο τα άτομα που φροντίζουν ηλικιωμένους με προβλήματα μνήμης και νευρονοητικές διαταραχές μπορούν να διαφυλάξουν την ψυχική τους υγεία;
Oι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες αυτή την εποχή και είναι ψυχικά πολύ ευάλωτοι. Δημοσιεύσαμε πρόσφατα σε συνεργασία με το Κέντρο Ημέρας για άτομα με άνοια του Σωματείου “Φροντίζω” στην Πάτρα και το ψυχογηριατρικό τμήμα του Αιγηνήτειου Νοσοκομείου στην Αθήνα μελέτη σχετικά με την επιβάρυνση των φροντιστών ανθρώπων με τέτοια προβλήματα. Διαπιστώσαμε πως η πανδημία έχει κάνει τους φροντιστές να νιώθουν ψυχικά πιο επιβαρυμένοι από τα συμπτώματα των ασθενών που φροντίζουν δίχως τα συμπτώματα αυτά καθαυτά να έχουν επιδεινωθεί. Είναι ένα μεγάλο πρόβλημα αυτό. Σεμινάρια και οδηγίες μέσω διαδικτύου προσφέρουν ίσως κάποια ανακούφιση. Επίσης κατ’οίκον παρεμβάσεις ομάδων εξειδικευμένου προσωπικού στη φροντίδα ανθρώπων με άνοια προσφέρουν ανάσα στους φροντιστές τους. Χρειάζεται όμως άπλωμα τέτοιων παρεμβάσεων στο ευρύ σώμα της κοινωνίας, στην κοινότητα, και υπέρβαση των γεωγραφικών και άλλων ανισοτήτων. Η 6η ΥΠΕ μαζί το πρόγραμμα “Βοήθεια στο σπίτι” των Δήμων, τη Ψυχιατρική Κλινική και το Πανεπιστήμιο ξεκινούν παρέμβαση με στόχο το κλείσιμο της ψαλίδας των ανισοτήτων στη φροντίδα των ηλικιωμένων που χρειάζονται ψυχική στήριξη.
“Η Γνώμη”, 11 Ιανουαρίου 2021