Το επτασέλιδο αφιέρωμα του ΒΗΜΑgazino της 11ης Φεβρουαρίου προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, αφού μόνο διαφημιστικό για το θεσμό του Πατρινού Καρναβαλιού δεν ήταν (1). Για μια ακόμα φορά κατέστησαν οφθαλμοφανείς –πέρα από τις τεχνοκρατικής φύσεως αδυναμίες- η ανεπαρκής προβολή και η αποτυχημένη επικοινωνιακή πολιτική του Πατρινού Καρναβαλιού. Κυρίως όμως αναδείχθηκε για πολλοστή φορά η τάση των κατοίκων αυτής της πόλης να εστιάζουν την οπτική τους στα κακώς κείμενα της ζωής της πόλης, των συλλογικών δράσεων και του τρόπου του καθημερινού βίου της Πάτρας. Προβλήθηκε αυτή η διάχυτη, διαρκής, ασυνείδητη υφέρπουσα τάση αύτο-ευτελισμού και αύτο- υποβάθμισης της ίδιας της ζωής μας.
Γιατί εστιάζουμε πάντα στα αρνητικά; Γιατί μεμψιμοιρούμε; Γιατί δεν νιώθουμε υπερήφανοι για την πόλη που ζούμε και δημιουργούμε; Γιατί βασανιζόμαστε πάντα από μια ιδιότυπη «γκρίνια»; Ενώ η πόλη αξιώθηκε να γίνει πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης συνεχίζουμε να ενεργούμε και να σκεφτόμαστε σαν να μην άφησαν τίποτα στις συνειδήσεις μαs όχι οι πολιτιστικές ή οι όποιες άλλες δραστηριότητες αλλά αυτή η διαρκής κινητικότητα που σημάδεψε την πόλη και τη ζωή της το έτος που πέρασε.
Σημειώνει ο νομπελίστας Orhan Pamuk πως κατά τον Walter Benjamin “η εξωτικότητα και η γραφικότητα μιας πόλης γεννιέται μέσα από τον ενθουσιασμό της προσέγγισης της απέξω. Η σχέση των ντόπιων με την πόλη βασίζεται πάντα στις μνήμες” (2). Έχει ο βασικός κοινωνικός, πολιτικός, οικονομικός και καλλιτεχνικός ιστός της Πάτρας σήμερα μνήμες πολιτιστικής και πολιτισμικής συνέχειας; Έχει συνείδηση τους μύθου αυτής της πόλης; Στα χρόνια του ’60 και στις δεκαετίες που ακολούθησαν η Πάτρα όπως και τα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα έζησαν μια πληθυσμιακή έκρηξη. Μεγάλο μέρος των αγροτικών πληθυσμών της Αχαϊας, αλλά και των γειτονικών νομών αστικοποιήθηκαν με ρυθμούς ταχύτατους, δίχως κοινωνικό και πολεοδομικό σχεδιασμό. Μεγάλες μάζες πληθυσμού βρέθηκαν αιφνίδια στην Πάτρα, έξω από κάθε πλαίσιο κοινωνικής ένταξης, προσωπικής ταυτότητας και αισθήματος οικειότητας, όπως αυτά εξασφαλίζονταν στο περιβάλλον του χωριού. Ξαφνικά βρέθηκαν σε έναν τόπο άσχετο με τις μνήμες, τα βιώματα και τα σημεία αναφοράς τους…Είχαν προηγηθεί αρχές τους 20ου αιώνα η έξοδος της αγγλικανικής κοινότητας μετά την παρακμή του εμπορίου της σταφίδας και ο πληθυσμιακός αποδεκατισμός της ιταλικής και της εβραϊκής κοινότητας μέσα στη δίνη του μεγάλου πολέμου. Αναπόφευκτα τίθεται επομένως το ερώτημα: Έχουν οι Πατρινοί σήμερα μνήμες που σχετίζονται με την πορεία της πόλης στο χρόνο; Ή μήπως επιβάλλεται τούτη την ώρα να ανακαλύψουμε το μύθο αυτού του τόπου μέσα από τη ματιά των ξένων που επισκέφτηκαν τη πόλη μας και μέσα από μια κατάδυση στις μικρές- μεγάλες ιστορίες κάθε γωνιάς αυτού του τόπου; Μόνο έτσι θα επανεύρουμε το μίτο της συνέχειας της διαδρομής που συνιστά δύναμη αλλαγής και όραμα δημιουργίας.
Πέρα από τις όποιες καθυστερήσεις και οργανωτικές υστερήσεις της πολιτιστικής πρωτεύουσας η γραφίδα των ξένων δημοσιογράφων εντόπισε χαρακτηριστικά της πόλης που τονίζουν την ιδιοπροσωπία της, ξεφεύγοντας από το στερεότυπο της πόλης σημείου αφίξεως των πλοίων από την Ιταλία. Η Πάτρα προτάθηκε ως τουριστικός προορισμός πρόκληση ανακάλυψης της γοητείας που κρύβεται πίσω από το προσωπείο του μπετόν και του κυκλοφοριακού χάους (3). Οι Ευρωπαίοι τονίζουν τις ιταλικές επιρροές στην αρχιτεκτονική, στη διασκέδαση και στην κουλτούρα της πόλης, που της δίνουν τον χαρακτήρα της γέφυρας (αλήθεια πόσοι και σε ποιο βαθμό έχουμε συνειδητοποιήσει πως μόλις ένα οικοδομικό τετράγωνο μακρυά από το Ναό της Ευαγγελιστρίας, βρίσκεται ο καθεδρικός ναός της ρωμαιοκαθολικών συμπολιτών μας ή τη διαφορετικότητα που κομίζει η χορωδιακή εκκλησιαστική παράδοση της πόλης;). Παράλληλα η αισθητική των πολλών cafes στην καρδιά της Πάτρας, αλλά και η εγκύτητα των τόπων απόδρασης (Ρίο, Καλογρυά, Καλάβρυτα, Δελφοί, Ολυμπία) προβάλλονται ως στοιχεία μιας υψηλής ποιότητας ζωής (4). Τα ανωτέρω επεσήμαναν, διαπίστωσαν, ένιωσαν, ψηλάφισαν δημοσιογράφοι δύο μεγάλων γερμανικών εντύπων, εντοπίζοντας με αυτό τον τρόπο στοιχεία της ιδιαίτερης ταυτότητας και του εν υπνώσει μύθου της πόλης…
Το καίριο ερώτημα είναι πώς σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία –μόλις ελάχιστους μήνες μετά το πέρας των εκδηλώσεων της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας που ανέδειξε -έστω και ατελώς- την ετερότητα της Πάτρας- θα χτιστεί ή πως θα αφυπνιστεί στις συνειδήσεις των πολλών ο μύθος της πόλεως του Πατρέα, που θα μας επιτρέψει να ξεπεράσουμε αυτή την άρνηση που ταλανίζει τη σχέση μας μαζί της…Μικρές ιστορίες ή τραγωδίες του παρελθόντος, σκιές, μνήμες, εικόνες μάχης, έρωτα, δημιουργίας, ηρωϊσμού, πάθους και πόνου που στοιχειώνουν ακόμα αυτή τη πόλη, ικανές να γλυκάνουν την καθημερινότητα και να δημιουργήσουν άρωμα και αίσθηση συνέχειας και συνάντησης του εδώ και του τώρα με το εκεί και το τότε αυτής της γης και των νεκρών της. Αναφέρονται εδώ κάποια παραδείγματα τέτοιων ιστοριών׃ Ο Άγιος Ανδρέας να συμβάλλει στη διάσωση της Πάτρας από τους Σαρακηνούς που είχαν έρθει να βοηθήσουν τους επαναστατημένους Σλάβους της περιοχής (5). Το χαμένο αριστερό χέρι του Miguel de Cervantes του πατριάρχη της ισπανόφωνης λογοτεχνίας που έμεινε κάπου στο βυθό του στενού του Ρίου- Αντιρρίου μετά τη ναυμαχία του Lepanto. Ο Γεώργιος Φραντζής να σώζει με το σπαθί του από βέβαιο θάνατο κοντά στο κάστρο της Πάτρας τον αφέντη του Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Ο γάμος του τελευταίου αυτοκράτορα του Γένους στο Σαραβάλι. Η σημασία του «σκισίματος» της Πόλης στα δύο (6). Οι στοές της Πάτρας που σαν την παλάμη και το χέρι του Θεού σκέπουν τις αβεβαιότητες των ανθρώπων (6). Ο Παπουλάκος που μετά από πάνω από 20 χρόνια στην αυστηρή άσκηση κατήγγειλε τη Βαυαροκρατία, κήρυξε το γνήσιο εκκλησιαστικό ήθος για να οδηγηθεί τελικά σιδεροδέσμιος στις φυλακές του κάστρου του Ρίου (7). Ο Παναγιώτης Κανελόπουλος και ο Άρης Βελουχιώτης αρματωμένος στο μπαλκόνι Ερμού και Μαιζώνος μετά τη Δοξολογία της απελευθέρωσης της Πάτρας στη Μητρόπολη. Ο Μίμαρος, και οι σκιές του. Η μυθολογία των πρώτων καρναβαλικών συνάξεων και φυσικά το στοιχειό της πόλης η Πατρινέλα να σέρνει ακόμα τις αλυσίδες της…
Δυστυχώς τα σχολικά βιβλία εκούσια η ακούσια δεν προωθούν, ούτε συμβάλλουν στη καλλιέργεια και στο δέσιμο του μαθητή με την ιδιαίτερη πατρίδα του, με τον τόπο που γεννήθηκε και μεγαλώνει. Μήπως άλλοι φορείς – πέρα από το Υπουργείο Παιδείας- όπως η τοπική και νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, η Εκκλησία των Πατρών ή η «Πελοπόννησος» θα μπορούσαν να ετοιμάσουν μια έκδοση με στιγμές της ιστορίας που σχετίζονται με την πόλη μας, προκειμένου η έκδοση αυτή να αποτελέσει το Αλφαβητάρι των νέων γενεών της Πάτρας;
Αντί επιλόγου: Την Πάτρα διαδέχθηκαν στα πλαίσια του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το Λουξεμβούργο και η Sibiou/ Hermannstadt ενώ το 2008 είναι η σειρά του Liverpool. Το ότι η πόλη μας «πλασαρίστηκε» δίπλα στα παραπάνω αστικά κέντρα, σίγουρα κάτι υπαινίσσεται…Aν μη τι άλλο δίδεται απάντηση σε όλους αυτούς που ισχυρίζονταν πως δεν υπήρχαν άλλες πόλεις να αναλάβουν το θεσμό το 2006. Ο Jose Saramango τόνισε κατά την επίσκεψη του στη Πάτρα: «Ελπίζω αυτή η δουλειά να έχει συνέχεια. Ελπίζω η πόλη να εξελιχθεί από αυτή την πολιτιστική ώθηση και να συνεχίσει να δουλεύει με την ίδια ορμή…Εύχομαι να συνεχίσει η Πάτρα και τα επόμενα χρόνια να λάμπει, ώστε μετά από χρόνια να μπορέσουν να πουν τα παιδιά του σήμερα ότι η Πάτρα είναι η πόλη του Πολιτισμού…»(8). Για να γίνουν πραγματικότητα τα λόγια του Νομπελίστα λογοτέχνη θα πρέπει πρώτα να συναισθανθούμε την σαγήνη και τη γοητεία του χώρου και που μας περιβάλλει και μετά να δουλέψουμε συλλογικά και μεθοδικά ο καθένας στο μετερίζι του για να γίνει η Πάτρα ακόμα καλύτερη. Μόνο έτσι θα φιλοτεχνήσουμε εκ νέου, δυναμικά και με ορμή πρός το μέλλον με τα στέρεα και δοκιμασμένα υλικά του παρελθόντος το μύθο της…
Dr. med. Π. Αλεξόπουλος
Erlangen, Νυρεμβέργη, Μάρτης 2007
(1) Γωγώ Καραλή. Το Καρναβάλι θέλει Τελάλη. «Πελοπόννησος», 14 Φεβρουαρίου 2007
(2) Orhan Pamuk. Istanbul- Memories and the City. Vintage International, 2006
(3)Natascha Plankermann. Kulturhauptstadt in Zeitnot. „Spiegel“- on line, 16 Dezember 2005
(4) Stefan Schomann. Tor zur Antike. „Die Tageszeitung“, 8. April 2006
(5) Ελένη Σαράντη. Ο Άγιος Ανδρέας και η Πάτρα: Ιστορία και Παράδοση. «Πελοπόννησος», 30 Νοεμβρίου 2006
(6) Παναγιώτης Κ. Κανελόπουλος. Η Πάτρα- πρόχειρες σκέψεις, βαθειές εντυπώσεις. «Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά», 1957
(7)Χρήστος Γιανναράς. Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα. Εκδόσεις Δόμος, Απρίλιος 1992
(8) Jose Saramango. Απόσπασμα από την εισήγηση της εκδήλωσης «Το μεγαλύτερο λουλούδι του κόσμου». “Πάτρα 2006”, patras2006.gr, 28 Δεκεμβρίου 2006
¨Πελοπόννησος¨, 2 Απριλίου 2007