Σχήμα 1: Προτάσεις για τη βελτίωση της υποστήριξης της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα
Οι ήπιες δεξιότητες, γνωστές και ως soft skills, θεωρούνται ζωτικής σημασίας για την επιχειρηματικότητα των νέων. Συνοψίζοντας τα ευρήματα της ομάδας εστιασμένης συζήτησης (focus group) που διοργανώθηκε από το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών, στο πλαίσιο του έργου Erasmus+ “UPENSKILLS: Αναβαθμίζοντας τις επιχειρηματικές δεξιότητες” στις 4.3.2020 στο POS4Work στην Πάτρα, οι ήπιες δεξιότητες που μπορούν να βοηθήσουν τους νέους να ασχοληθούν με την επιχειρηματικότητα περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
Αυτοέλεγχο
Διαχείριση της αποτυχίας και Προσαρμοστικότητα
Ανάληψη πρωτοβουλιών και Δημιουργία ιδεών
Συνεργασία και Πειθώ
Μάθηση και Επικοινωνία
Επιμονή
Ανάληψη ευθύνης
Ιδιαίτερα, η συζήτηση ανέδειξε την σημαντικότητα των ήπιων δεξιοτήτων διαχείρισης άγχους που απαιτεί η ανάληψη επιχειρηματικών κινδύνων και η αβεβαιότητα στην πορεία μιας εταιρείας. Το αποτέλεσμα αυτό συμφωνεί με την αντίληψη της επιστημονικής κοινότητας ότι η αποφυγή της αβεβαιότητας και ο φόβος της επιχειρηματικής αποτυχίας στην Ελλάδα είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που περιορίζουν την καινοτομία στη χώρα.
Όσον αφορά τις μεθόδους για την ανάπτυξη των ήπιων δεξιοτήτων, οι συμμετέχοντες στη συζήτηση υπέδειξαν ως πιο κατάλληλες τις διαδραστικές μεθόδους μάθησης, όπως η επίλυση προβλημάτων (problem-solving), η ανάληψη εργασιών (project-based) και γενικότερα η εμπειρική μάθηση. Η ενίσχυση της τυπικής εκπαίδευσης, από το δημοτικό ως το Πανεπιστήμιο, με διαδραστικές μεθόδους, η εμπλοκή με την μη-τυπική εκπαίδευση (όπως η κοινωνική εργασία) και τον εθελοντισμό (συμμετοχή σε ομάδες και ενώσεις νέων, όπως οι φοιτητικές οργανώσεις) θεωρούνται σημαντικοί δρόμοι ανάπτυξης του επιχειρηματικού πνεύματος και των προσωπικών δεξιοτήτων.
Η συζήτηση αποκάλυψε επίσης ότι πολλές από τις νέες επιχειρηματικές προσπάθειες που αναζητούν βοήθεια από δομές υποστήριξης επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, εξακολουθούν να πραγματοποιούνται από αναγκαιότητα και όχι λόγω μιας εντοπισμένης επιχειρηματικής ευκαιρίας. Η τελευταία Ετήσια Έκθεση Επιχειρηματικότητας του ΙΟΒΕ πάντως δείχνει ενίσχυση της επιχειρηματικότητας ευκαιρίας για 4η συνεχή χρονιά, με το 48,9% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων να δηλώνουν ότι ξεκίνησαν διαβλέποντας μία επιχειρηματική ευκαιρία. Οι συμμετέχοντες στο Focus Group παραδέχθηκαν ότι η κουλτούρα σε σχέση με την επιχειρηματικότητα έχει βελτιωθεί από το 2012, όμως απαιτείται πολύ προσπάθεια ώστε να βελτιωθεί η εικόνα του επιχειρηματία στην Ελλάδα.
Τα κίνητρα για τη συμμετοχή στην επιχειρηματικότητα είναι κυρίως προσωπικά, όπως η αυτονομία (ο επιχειρηματίας είναι αφεντικό του εαυτού του), η ευελιξία, η δημιουργικότητα, η ενασχόληση με αγαπημένο αντικείμενο, η κοινωνική αναγνώριση και τα οικονομικά οφέλη. Τα αντικίνητρα σχετίζονται κυρίως με το επιχειρηματικό περιβάλλον της χώρας και περιλαμβάνουν την υψηλή φορολογία, τη γραφειοκρατία και το υπερβολικό κόστος των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης. Η ευκολία στη διαδικασία έναρξης μιας νέας επιχείρησης στην Ελλάδα παρουσιάζεται ως το μόνο ισχυρό κίνητρο που σχετίζεται με το επιχειρηματικό περιβάλλον, ενώ η φορολογία εμφανίζεται ως το πιο κρίσιμο αντικίνητρο.
Τέλος, όσον αφορά το οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, τα ευρήματα υπογράμμισαν την περιορισμένη κρατική και ιδιωτική χρηματοδότηση νεοσύστατων επιχειρήσεων που δημιουργούνται από νέους. Η περαιτέρω βελτίωση του οικοσυστήματος θα μπορούσε να περιλαμβάνει στοχευμένες δράσεις για χρηματοδότηση των εμπλεκόμενων φορέων υποστήριξης της επιχειρηματικότητας, τη δημιουργία ενός πλάνου βιωσιμότητας και τη συνεργασία μεταξύ τους.
Οι ιδέες των συμμετεχόντων για τη βελτίωση της νεανικής επιχειρηματικότητας στη χώρα παρουσιάζονται στο Σχήμα 1. Ας επισημάνουμε την πιο σημαντική: τη δημιουργία ενός ουσιαστικού συστήματος επικοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα σε φορείς πολύ διαφορετικούς μεταξύ τους, που όμως έχουν σημαντικό ρόλο και συμμετέχουν στην επονομαζόμενη Τριπλή Έλικα της Καινοτομίας (δηλαδή τα επιστημονικά και ερευνητικά ιδρύματα, τις επιχειρήσεις και το κεντρικό κράτος). Ευελπιστούμε ότι η συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του UPENSKILLS Focus Group θα προσθέσει ένα μικρό λιθαράκι σε αυτή τη συνεργασία.
Loading…
Η Λετονία, μία νέα χώρα -που απέκτησε την ανεξαρτησία της μόλις το 1991- δίνει τόπο στα νιάτα. Από τη Ρίγα της Λετονίας και με συντονιστή το Ινστιτούτο Οικονομικών Επιστημών της Λετονικής Ακαδημίας Επιστημών ξεκίνησε το έργο με τίτλο “UPENSKILLS: Upgrading Entrepreneurial Skills”. Στόχος του έργου UPENSKILLS είναι η αναβάθμιση των επιχειρηματικών δεξιοτήτων των νέων, καθώς η χρηματοδότηση προέρχεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το πρόγραμμα Erasmus+, στη Βασική Δράση II για την ενίσχυση των συμπράξεων ανάπτυξης δυνατοτήτων στον τομέα της νεολαίας.
Οι εταίροι του έργου στην Λετονική Ακαδημία Επιστημών
Εκτός από το Πανεπιστήμιο Πατρών στο έργο συμμετέχει ο μη-κυβερνητικός οργανισμός της Λετονικής Ακαδημίας Επιστημών που υποστηρίζει τη νεολαία με την ονομασία Baltic Ontopsychology Association, ως συντονιστής, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Burgos της Ισπανίας (CEEI Burgos), το Norwegian University of Science and Technology και τρεις οργανισμοί υποστήριξης της νεολαίας, ο Youth Association Breza στην Κροατία, INPRO Association στην Πολωνία και ο Young Effect Organisation στην Ιταλία.
Το κτίριο της Λετονικής Ακαδημίας Επιστημών, αρχιτεκτονικής σταλινικού κλασικισμού (πηγή: Wikimedia Commons)
Η εναρκτήρια συνάντηση του έργου ήταν εποικοδομητική και διεξήχθη στη Ρίγα στις 11 Δεκεμβρίου 2019 στο εμβληματικό κτίριο ουρανοξύστη της Λετονικής Ακαδημίας Επιστημών, ένα από τα δείγματα της σταλινικής αρχιτεκτονικής που δημιουργήθηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ώστε υμνηθεί η νίκη της Ρωσίας επί της Ναζιστικής Γερμανίας. Στο έργο UPENSKILLS μετά την αρχική ανάλυση εκπαιδευτικών αναγκών των νέων επιχειρηματικών για δεξιότητες που θα επιτρέψουν την προσωπική τους ανάπτυξη, θα ακολουθήσει η παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού με κύριο εργαλεία τα method cards. Οι οικοδεσπότες, εξαιρετικά φιλόξενοι, απέδειξαν έμπρακτα την στήριξη στους νέους: η εξαιρετική Eliza, η αναπληρώτρια της project manager, είναι μόλις 18 χρονών και δουλεύει στο έργο ταυτόχρονα με το σχολείο της.
Η πόλη της Ρίγας από το παρατηρητήριο της Λετονικής Ακαδημίας Επιστημών
Στην Eliza, εκτός από την οργάνωση και το συντονισμό της συνάντηση οφείλω την εντρύφηση στην ιστορία της χώρας και την ενδιαφέρουσα ξενάγηση στην πόλη της Ρίγας. Η Ρίγα εμπορικό πέρασμα των Βίκινγκ ήδη από το 2ο αιώνα μ.Χ, θεωρείται ότι ιδρύθηκε το 1201 από το Γερμανό επίσκοπο Αλβέρτο. Από τότε η πόλη άλλαζε χέρια μεταξύ Γερμανών, Σουηδών, Πολωνών και Ρώσων και έχει ζήσει μόνο περίπου 50 χρόνια ανεξαρτησίας, εκείνα μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων και μετά το 1991.
House of the Blackheads: Ένα κτίριο του 14ου αιώνα όπου κατοικούσαν οι ανύπαντροι έμποροι
Η Ρίγα χωρίζεται από τον ποταμό Daugava, σε παλιά και νέα. Στην παλιά Ρίγα, τα εξαιρετικής ομορφιάς art nouveau κτίρια του 19ου αιώνα, με τα υπέροχα αγάλματα στις μετόπες τους, στέκονται δίπλα σε γοτθικούς καθεδρικούς και εμπορικά των μεσαιωνικών χρόνων από όταν η πόλη άκμαζε ως μέλος της Χανσεατική Ένωση, και σε συνδυασμό με διάσπαρτα κτίρια της ρωσικής περιόδου, διαμορφώνουν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αστικό σύνολο. Στη νέα Ρίγα μας εντυπωσίασε το μοντέρνο κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Grāmata στα λετονικά σημαίνει βιβλία και οι Λετονοί σίγουρα τα αγαπούν πολύ. Το 2014, πριν τα εγκαίνια του νέου κτιρίου, με μία συμβολική κίνηση οι κάτοικοι μετέφεραν μέσω μιας ανθρώπινης αλυσίδας βιβλία από το παλιό στο νέο κτίριο της Βιβλιοθήκης. Η κίνηση παραπέμπει στην Βαλτική ανθρώπινη αλυσίδα του 1989, και συνέδεε τις τρεις χώρες της Βαλτικής, τη Λετονία, την Εσθονία και τη Λιθουανία, ως μία ειρηνική διαδήλωση για την ανεξαρτησία τους από την ΕΣΣΔ.
Με χαρά θα ξαναγυρίσουμε στη γοητευτική Ρίγα και στους φιλόξενους εταίρους μας!
Με τη Γεωργία, το Δημήτρη, το Θοδωρή, την Κατερίνα, τη Μαρίνα, το Νίκο, την Πέπη, τη Στέλλα και το Στέφανο γνωριστήκαμε και συνεργαστήκαμε στο πλαίσιο της εκπαίδευσης επιμορφωτών Β’ επιπέδου στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστημιακό Κέντρο Εκπαίδευσης (ΠΑΚΕ) του Πανεπιστημίου Πατρών, το διάστημα Ιανουάριος έως Ιούλιος 2019. Εγώ ήμουν εκπαιδεύτρια και εκείνοι καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που έχοντας ειδικότητα στις οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες και υψηλό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων, εκπαιδεύονταν περαιτέρω στην καινοτόμο ένταξη εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική πράξη στο σχολείο τους.
Υψηλοί μαθησιακοί στόχοι έπρεπε να επιτευχθούν σε 6 μήνες, λειτουργώντας σε ένα σύνθετο περιβάλλον μικτής μάθησης: τη μία δια ζώσης συνεδρία ένα σαββατοκύριακο το μήνα ακολουθούσαν 2 τρίωρες σύγχρονες συνεδρίες (κάθε Τρίτη και Πέμπτη) και 2 ασύγχρονες δραστηριότητες, των 3 ωρών έκαστη, κάθε εβδομάδα. Για τους εκπαιδευόμενους το moodle, που χρησιμοποιήθηκε ως ασύγχρονο εργαλείο τηλε-εκπαίδευσης, και το blackboard collaborate, που υποστήριξε τις σύγχρονες συνεδρίες, έγιναν δεύτερο σπίτι τους. Ταυτόχρονα με τις υπόλοιπες υποχρεώσεις τους, έδωσαν μία απαιτητική μάχη. Αν άξιζε τον κόπο για εκείνους θα φανεί στην πράξη…
Για εμένα στη συγκεκριμένη περίπτωση ίσχυσε το ότι “ο εκπαιδευτής μαθαίνει ταυτόχρονα με τους εκπαιδευόμενούς του”. Η online εκπαίδευση έμπειρων εκπαιδευτών, με υψηλό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων, ήταν μία δυνατή εμπειρία, με θετικό αντίκτυπο στις δυνατότητές μου ως εκπαιδευτικό. Για μένα σίγουρα άξιζε τον κόπο!
Οι προκλήσεις…
Η εκπαίδευση εκπαιδευτικών κοινωνικών και οικονομικών επιστημών για την καινοτόμο ένταξη εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική πράξη σε ένα περιβάλλον μικτής μάθησης, όπως είχε σχεδιαστεί για τα ΠΑΚΕ, ενείχει πολλές προκλήσεις. Σε μία προσπάθεια κωδικοποίησής τους μπορώ να εντάξω τις προκλήσεις στις ακόλουθες πέντε διαστάσεις:
Σε σχέση με την πρώτη διάσταση, ο εκπαιδευτικός στα ΠΑΚΕ έπρεπε να διδάξει με βάση ένα πρότυπο εκπαιδευτικό υλικό που είχε σχεδιαστεί και δημιουργηθεί από μία κεντρική επιστημονική ομάδα και όχι τους τελικούς διδάσκοντες. Στη διδασκαλία του Προγράμματος Σπουδών εμπλέκονταν πολλοί εκπαιδευτές, στον κάθε εκπαιδευτή αναλογούσε ένα συγκεκριμένο μικρό τμήμα του προγράμματος, πολλές φορές στη διδασκαλία χρονικά μη συνεχόμενο. Έπρεπε να αντιμετωπιστεί η ανακάλυψη και γνώση του υλικού που είχε δημιουργήσει κάποιος άλλος, η δημιουργία της συνολικής εικόνας του προγράμματος σπουδών ή της διδακτικής ενότητας, ο συντονισμός με τους άλλους διδάσκοντες ώστε οι εκπαιδευόμενοι να έβλεπαν μία ενιαία εκπαιδευτική προσπάθεια. Οι τρόποι αντιμετώπισης αυτών των προκλήσεων απαιτούσαν τη μελέτη του εκπαιδευτικού υλικού περισσότερων ενοτήτων, την παρακολούθηση των βιντεοσκοπημένων συνεδριών σε ενότητες που προηγούνταν της δικής μου, την επισκόπηση των δραστηριοτήτων που είχαν υλοποιήσει ήδη οι εκπαιδευόμενοί μου, την πρωτοβουλία επικοινωνίας με άλλους διδάσκοντες ώστε να μην ανατεθούν παρόμοιες δραστηριότητες που θα κούραζαν τους εκπαιδευόμενους.
Ενεργή εκπαίδευση σε περιβάλλον μικτής μάθησης
Η διδασκαλία σε ένα περιβάλλον μικτής μάθησης είναι μία σύνθετη διαδικασία για οποιαδήποτε εκπαιδευτικό, πόσο μάλλον για κάποιον που διδάσκει στην ελληνική Τριτοβάθμια εκπαίδευση όπου κυριαρχεί η διδασκαλία στο αμφιθέατρο. Η διδασκαλία στα ΠΑΚΕ δημιουργούσε νέες προκλήσεις καθώς συνδύαζε δια ζώσης συνεδρίες σε εργαστήριο στο Πανεπιστήμιο Πατρών, ασύγχρονη εκπαίδευση μέσω του moodle, και σύγχρονη διδασκαλία μέσω του blackboard collaborate. Η μάθηση είχε σχεδιαστεί ως ενεργή. Οι εκπαιδευόμενοι έπρεπε να υλοποιούν συνεχώς δραστηριότητες. Δύο ασύγχρονες δραστηριότητες την εβδομάδα, που έπρεπε να αναρτηθούν στο moodle, και δύο δραστηριότητες σε κάθε σύγχρονη συνεδρία συνεργαζόμενοι συνήθως ομαδικά μέσω του blackboard collaborate.
Στο περιβάλλον αυτό, η πρώτη πρόσκληση που έπρεπε να ξεπεράσω συγκεκριμένα εγώ είναι αυτό της “απόστασης”. Ο ορισμός μου ως μόνο online εκπαιδεύτρια, δεν μου παρείχε τη δυνατότητα της δια ζώσης συνάντησης με τους εκπαιδευόμενους. Για να αποκτήσω την ανθρώπινη επαφή, σημαντική για εμένα στη συγκεκριμένη περίπτωση καθώς αφορούσε εκπαίδευση συναδέλφων, χρησιμοποίησα κλασική τεχνική “σπασίματος του πάγου”. Πήγα και τους γνώρισα από κοντά την πρώτη φορά που ήρθαν στην Πάτρα σε ένα διάλειμμα. Καθώς το “σπάσιμο του πάγου” είναι σημαντικό, για σχετικές ιδέες σε online εκπαίδευση ενηλίκων δείτε εδώ. Σύμφωνα με προσωπική εμπειρία, βρήκα αποτελεσματική τη συνεργατική δημιουργία από τους εκπαιδευόμενους μίας google παρουσίασης, όπου ο καθένας θα παρουσίαζε σύντομα τον εαυτό του και τις προσδοκίες του από το μάθημα σε ένα slide ακολουθώντας κοινό πρότυπο.
Η κλασική πρόκληση της χρήσης νέων εργαλείων πληροφορικής ξεπεράστηκε σύντομα λόγω ειδικότητας, προηγούμενης εμπειρίας σε εργαλεία online μάθησης, την αμέριστη συμπαράσταση των εκπαιδευομένων μου, οι οποίοι με ανέχτηκαν τις πρώτες φορές που χρησιμοποίησα το backboard collaborate χωρίς να τους δώσω δικαιώματα presenter, και τη βοήθεια του τεχνικού μας υπεύθυνου Σπύρου Ν. Παρά τις προηγούμενες δοκιμές προετοιμασίας σε άδεια εικονικά δωμάτια, η υποστήριξη του Σπύρου ήταν ουσιαστική, καθώς οι πραγματικές online συνθήκες δεν μπορούν εύκολα να προσομοιωθούν.
Η εμπειρία μου στη χρήση του eclass με βοήθησε να προσαρμοστώ γρήγορα στο ασύγχρονο περιβάλλον του moodle, παρά το γεγονός ότι η οργάνωση του εκπαιδευτικού υλικού ανά πακέτο αντικειμένου πρέπει να βελτιωθεί παραλείποντας τη βαθιά ιεραρχία ανά συνεδρία. Μία οργάνωση “flat and bushy” των εκπαιδευτικών αντικειμένων στο moodle θα βοηθούσε την πλοήγηση στο υλικό και τις ασύγχρονες δραστηριότητες. Για να κρύψω αυτή την πολυπλοκότητα από τους εκπαιδευόμενους, προσπάθησα να δουλέψω με φύλλα εργασιών/δραστηριοτήτων ως google doc, όπου παρέθετα απευθείας τους συνδέσμους προς το moodle για το υλικό μελέτης και αναφοράς, το χώρο συζητήσεων και το χώρο ανάρτησης των εργασιών, προσθέτοντας δικό μου εκπαιδευτικό υλικό σε διάφορες μορφές και σύντομα video, θέτοντας ταυτόχρονα και το πρότυπο της απάντησης.
Σε ένα κλασικό online σύγχρονο περιβάλλον εκπαίδευσης η ενεργή συμμετοχή των εκπαιδευομένων αποτελεί επίσης πρόκληση. Σε μία αίθουσα διδασκαλίας ή σε ένα εργαστήριο μπορείς να καταλάβεις ποιός σε παρακολουθεί και ποιος όχι. Στην εικονική όμως τάξη, όπου οι συμμετέχοντες βρίσκονται στην άνεση του σπιτιού τους, κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο. Στη δική μας περίπτωση, έπρεπε ταυτόχρονα να νικηθεί και η κούραση των εκπαιδευομένων λόγω του της διάρκειας των σύγχρονων συνεδρίων και του όγκου των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Εκτός από το chat με τα συμπαθητικά emoticon των εκπαιδευομένων μου, και παρά το γεγονός ότι τα άμεσα μηνύματα αποσπούν την προσοχή του εκπαιδευτή από το παράθυρο της παρουσίασης, ορισμένες κλασικές προτάσεις για την ενίσχυση της online εμπλοκής των εκπαιδευομένων στη σύγχρονη διδακτική διαδικασία είναι: περιορισμός των online εισηγήσεων / παρουσιάσεων, συχνές ερωτήσεις προς τους εκπαιδευόμενους, εκχώρηση του λόγου για παρουσίαση τμημάτων του αντικειμένου από τους εκπαιδευόμενους σύμφωνα με τα βιώματά τους, συχνή εναλλαγή εισηγήσεων με online δραστηριότητες. Τελευταίο θα αφήσω τα διαλείμματα ανά ώρα, αναγκαία για την ανασύνταξη όλων μας. Ορισμένες ιδέες για online δραστηριότητες παρέχουν οι παρακάτω πηγές:
Η εκπαίδευση εκπαιδευτικών δεν είναι μία απλή εκπαίδευση ενηλίκων. Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται ένα συγκροτημένο και προσδιορισμένο με ακρίβεια σύστημα επιμόρφωσης, το οποίο θα διαθέτει συνέχεια και συνέπεια και θα λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές τους ανάγκες (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2009). Από τις ανάγκες των εκπαιδευτικών που αναφέρει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2009, σελ. 9), εκτός από την αξιοποίηση των ΤΠΕ, σταχυολογώ τη σύνδεση θεωρίας και πράξης, με δειγματικές διδασκαλίες, μελέτες περίπτωσης, κλπ. και την αντιμετώπιση πρακτικών ζητημάτων της καθημερινής διδακτικής πρακτικής και επίλυση εκπαιδευτικών προβλημάτων.
Ειδικότερα η επιμόρφωση εκπαιδευτικών μέσω ανοικτής και απομακρυσμένης εκπαίδευσης είναι ένα σύνθετο θέμα καθώς συνθέτει προκλήσεις και από τα δύο πεδία, αυτό της επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και αυτό της απομακρυσμένης εκπαίδευσης, όπως εύστοχα αναλύεται στο συλλογικό τόμο των Danaher & Umar (2010). Στο έργο αυτό, οι Simpson & Kehrwald (2010) θεωρούν ότι οι βασικές αρχές της online εκπαίδευσης εκπαιδευτικών πρέπει να κυμαίνονται από την ολοκλήρωση, τη συνοχή και τη συνάφεια, στην αλληλεπίδραση και τη διερεύνηση, στον αναστοχασμό και την προώθηση της διάθεσης για δια βίου μάθηση και εργασία με άλλους.
Οι προσκλήσεις για εμένα ήταν πολλές και γίνονταν περισσότερο έντονες καθώς στην ουσία έπρεπε να γεφυρώσω τη διαφορά στη βαθμίδα εκπαίδευσης όπου λειτουργούσα εγώ και οι μαθητές μου. Έπρεπε να προσαρμόσω τις δικές μου εμπειρίες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με τις δικές τους στη δευτεροβάθμια, που εκ των πραγμάτων ήταν δύσκολο να καταφέρω. Θεωρώ επίσης ότι δεν μου ήταν εύκολο να προσαρμοστώ στο βαρύ πρόγραμμα των εκπαιδευομένων μου. Είναι σημαντικό στην εκπαίδευση ενηλίκων να έχουμε διαστασιολογήσει σωστά τις εργασίες που αναθέτουμε και να εκτιμούμε σωστά τον απαιτούμενο χρόνο.
Η προσπάθεια μου λοιπόν επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των εξής προκλήσεων:
Στην ενσωμάτωση της αξίας του αναστοχασμού
Στη σύνδεση θεωρίας και πράξης διατηρώντας την αξία της συνάφειας με το γνωστικό αντικείμενο των εκπαιδευομένων
Σε σχέση με τον αναστοχασμό, χρησιμοποίησα θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις. Αναλυτικότερα:
Θεωρητικά παρουσίασα τη σημασία της ανατροφοδότησης από τους ομότιμους, δηλαδή τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς (peer review), και τους μαθητές, δίνοντας παραδείγματα από μεθόδους αξιολόγησης που χρησιμοποιώ στα μαθήματα που διδάσκω και το πλαίσιο διασφάλισης ποιότητας που χρησιμοποιεί το Πανεπιστήμιο Πατρών. Επίσης, έδωσα ως αναφορά παρουσίαση μεθόδων αξιολόγησης σε περιβάλλοντα μικτής μάθησης.
Πρακτικά μέσω της ανατροφοδότησης που παρείχα στις εργασίες των μαθητών μου μέσω του σχολιασμού τους σε google doc και κατά τη βαθμολόγηση τους στο moodle
Σε σχέση με τη σύνδεση θεωρίας και πράξης διατηρώντας τη συνάφεια:
Παρουσίασα στους εκπαιδευόμενους μου τα δικά μου online μαθήματα και τον τρόπο που εγώ χρησιμοποιώ τις ΤΠΕ στην εκπαιδευτική πράξη στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών. Παράδειγμα αποτελεί το μάθημα “Ένας μαθησιακός περίπατος στην Ψηφιακή Επιχειρηματικότητα”
Τους ανέθεσα δραστηριότητες για την ενσωμάτωση ΤΠΕ στην διδασκαλία αντικειμένου από το αναλυτικό πρόγραμμα της Β Λυκείου που σχετιζόταν με το δικό μου γνωστικό αντικείμενο και τη δική μου έρευνα. Παράδειγμα αποτελεί η εργασία για τα κοινωνικά δίκτυα και η μικροδιδασκαλία για τα fake news.
Χρήσιμη συμβουλή στους εκπαιδευτικούς ενηλίκων σε online προγράμματα: Προσαρμοστείτε στη διάθεση των μαθητών σας. Προσαρμόστε τις εκπαιδευτικές σας δραστηριότητες στα βιώματα των εκπαιδευομένων σας. Η αντικατάσταση μίας δραστηριότητας με εκείνη της αξιολόγησης μικροδιδασκαλίας που είχε υλοποιήσει ένας εκπαιδευόμενος (ευχαριστούμε Θοδωρή!) από τους υπόλοιπους συν-εκπαιδευόμενους, που αποτελούσε μία διαδικασία ανατροφοδότησης από ομότιμους, ήταν η πιο ενδιαφέρουσα εμπειρία μου ως online εκπαιδευτής.
Καινοτόμος ένταξη εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία
Είμαι εκπαιδεύτρια στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών για την καινοτόμο ένταξη εργαλείων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία και διδάσκω με τη χρήση ΤΠΕ. Αποτελώ παράδειγμα προς μίμηση για τους εκπαιδευόμενούς μου ή ισχύει η ρήση “δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις”; Αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόσκληση στην συγκεκριμένη περίπτωση…Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη σύγχρονων διδακτικών στρατηγικών και κατάλληλων διδακτικών καταστάσεων με τη χρήση ΤΠΕ βασίζονται κυρίως στον εποικοδομισμό (constructivism). Ο εποικοδομισμός αποτελεί μία θεωρία που αντιλαμβάνεται τη μάθηση ως τη διαδικασία τροποποίησης των προϋπαρχουσών γνώσεων, ως μια ενεργή ατομική διαδικασία οικοδόμησης νοήματος μέσω εμπειριών και όχι ως απομνημόνευση εννοιών, γεγονότων και καθολικών αληθειών. Συναφείς προσεγγίσεις περιλαμβάνουν τον κοινωνικό εποικοδομισμό (social constructivism) και τις κοινωνιοπολιτισμικές προσεγγίσεις στη μάθηση (sociocultural theory). Ο κοινωνικός εποικοδομισμός θεωρεί ότι η γνώση, και ειδικά η επιστημονική γνώση, οικοδομείται αφενός διαμέσου συζητήσεων ανάμεσα σε άτομα ή ομάδες που εμπερικλείουν τη δημιουργία και κατανόηση της επικοινωνίας και αφετέρου την από κοινού υλοποίηση δραστηριοτήτων. Επίσης, τις επιστημονικές γνώσεις δεν τις μαθαίνουμε μόνοι μας: κάποιος πρέπει να μας τις διδάξει! Στις κοινωνιοπολιτισμικές προσεγγίσεις, κύριος εκφραστή των οποίων αποτελεί ο Lev Vygotsky, η μάθηση αποτελεί εσωτερίκευση εννοιών και γνώσεων που υπάρχουν στην κοινωνία. Οι μέθοδοι διδασκαλίας στο πλαίσιο των κοινωνιοπολιτισμικών προσεγγίσεων περιλαμβάνουν τη συνεργατική μάθηση, τη μαθησιακή υποστήριξη (scaffolding), την εργασία σε ομάδες και από κοινού επίλυση προβλημάτων, τις κοινότητες μάθησης, τις κοινότητες πρακτικής και τα συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης με υπολογιστές (Πανεπιστήμιο Πατρών & Κόμης, 2015).
Το ερώτημα προς τον εαυτό μου παραμένει: κατάφερα να κάνω πράξη όσα θεωρώ σωστά για την ενσωμάτωση της χρήσης ΤΠΕ στη διδακτική πράξη; Δεν είμαι η μόνη που αναρωτιέμαι… Διάφορες αναφορές για προκλήσεις και διλήμματα από πλευράς εκπαιδευτικών για την εφαρμογή μεθόδων που εντάσσονται στον εποικοδομισμό συναντιούνται στη βιβλιογραφία (ενδεικτικά Abdal-Haqq, 1998; Windschitl, 2002). Κάνοντας μία αυτοκριτική θεωρώ ότι η αλλαγή νοοτροπίας στη διδασκαλία είναι όντως δύσκολη στην πράξη. Προσπάθησα να ακολουθήσω τις βασικές αρχές του εποικοδομισμού, όπως αυτές καταγράφονται ενδεικτικά από τους Windschitl (2002, σελ. 137) και Koohang et al. (2009, σελ 93). Όμως δεν αντιστάθηκα στη χρήση online τεχνικών επικεντρωμένων στον καθηγητή, όπως η παρουσίαση, η καθοδήγηση και χρήση πολυμέσων, κυρίως βίντεο. Από την άλλη, συνεργάστηκα με τους εκπαιδευόμενους, χρησιμοποιώντας email και τις εφαρμογές ασύγχρονης και σύγχρονης επικοινωνίας και συνεργασίας μέσω Διαδικτύου που παρείχε το moodle (e-forum) και το blackboard collaborate. Η χρήση εφαρμογών γραφείου στο νέφος (google docs, sheets, slides) για διαμοιρασμό, κοινή χρήση αρχείων δραστηριοτήτων και ανατροφοδότηση μέσω σχολίων ήταν το δεξί μου χέρι. Για την επόμενη φορά θα προσπαθήσω περισσότερο κάνοντας χρήση εφαρμογών από το social web (blogs, wikis, κλπ.) και συστημάτων μάθησης μέσω ανακάλυψης, διερεύνησης και οικοδόμησης, έχοντας ένα πρώτο ενδιαφέρον για τους εννοιολογικούς χάρτες. Γηράσκω δ’ αεί πολλά διδασκόμενος.
Ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων στη διδακτική των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών
Η πρόκληση σχετίζεται με τον τρόπο ενσωμάτωσης των εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών. Καθώς η διδασκαλία των οικονομικών τον 21ο αιώνα βασίζεται ακόμα στην “κιμωλία και την ομιλία”, σύμφωνα με τους Becker & Watts (2001) και την έρευνα που πραγματοποίησαν σε καθηγητές πανεπιστημίου οικονομικών επιστημών στις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορούμε εμείς να μιλήσουμε για ένταξη ψηφιακών εργαλείων στις κοινωνικές επιστήμες στο ελληνικό σχολείο;
Το μύθο αυτόν έρχονται να καταρρίψουν διάφορες εργασίες από τον πανεπιστημιακό χώρο, ήδη κατά το ίδιο χρονικό διάστημα. Ενδεικτικά, ο Vachris (1999) παρουσιάζει τη χρήση του συστήματος CNU online, στο οποίο χρησιμοποιεί συζητήσεις μέσω μηνυμάτων για την επικοινωνία και την εκτέλεση εργασιών από τους φοιτητές σε μαθήματα μικρο και μακρο-οικονομίας. Οι Herbert et al. (2003), μελετώντας τη βιβλιογραφία σχετικά με τη διδασκαλία οικονομικών επιστημών σε μεγάλα ακροατήρια, θεωρούν ότι η οικονομική επιστήμη μπορεί να διδαχθεί με τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας και τεχνικών προσανατολισμένων στο φοιτητή, όπως η συνεργατική επίλυση προβλημάτων, η χρήση πόρων και δραστηριοτήτων στο web και η διάδραση μεταξύ φοιτητών σε μικρές ομάδες. Την ίδια περίοδο, οι Doolittle & Hicks (2003) κάνουν σαφές ότι ο εποικοδομισμός είναι το θεωρητικό θεμέλιο για την χρήση της τεχνολογίας στις κοινωνικές επιστήμες.
Πρόσφατες εργασίες εστιάζουν στις διδακτικές μεθόδους των οικονομικών επιστημών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, κυρίως με τη χρήση ΤΠΕ, ώστε να επιτευχθεί ενεργή μάθηση (active learning), μάθηση μέσα από την πράξη (learning by doing), ακόμα και αντιστροφή της τάξης (flipped classroom). Ενδεικτικά, ο (Hettler (2015) στο εισαγωγικό σημείωμα ειδικής έκδοσης για την ενεργή μάθηση στην οικονομική επιστήμη, παρουσιάζει σύντομα τα άρθρα της ειδικής έκδοσης που δείχνουν πως η χρήση μεθόδων ενεργής μάθησης, οι οποίες υλοποιούνται με τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, μπορεί να αυξήσουν την ενασχόληση, τον ενθουσιασμό και την επιτυχία των φοιτητών σε μαθήματα οικονομικών επιστημών. Οι Balaban et al. (2016) παρουσιάζουν τη χρήση ψηφιακών εργαλείων και online περιεχομένου για την αντιστροφή της τάξης (flip the classroom) σε εισαγωγικό μάθημα στην οικονομική επιστήμη με μεγάλο ακροατήριο. Τέλος, οι Josephson el al. (2019) εξηγούν πως είναι δυνατή η μάθηση μέσα από την πράξη, με τη χρήση ψηφιακών συστημάτων, σε εισαγωγικό μάθημα μακρο-οικονομίας με μεγάλο ακροατήριο.
Τέλος, θέλω να σημειώσω ότι στην πρόκληση ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό οι εκπαιδευόμενοι μου, με πολλές και ευφάνταστες εργασίες. Ενδεικτικά θα παραπέμψω στον ιστότοπο “Οι Κοινωνικές Επιστήμες πάνε Λύκειο” και στην κατηγορία “ΤΠΕ στην εκπαίδευση”, δημιούργημα δύο εκπαιδευομένων μου (ευχαριστούμε Μαρίνα και Γεωργία!).
Και θα καταλήξω: “Ναι, είναι δυνατή η καινοτόμος ένταξη των ΤΠΕ, ακόμα στη διδασκαλία των κοινωνικών και οικονομικών επιστημών, αρκεί ο εκπαιδευτικός να θέλει, να προσπαθεί να μαθαίνει διαρκώς!” Η απανταχού ύπαρξη των ψηφιακών συσκευών και το καθήκον μας να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να αποκτήσουν ψηφιακές ικανότητες απαιτεί πρώτα εμείς, οι εκπαιδευτικοί, να αποκτήσουμε τις δικές μας ψηφιακές ικανότητες. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ψηφιακών Ικανοτήτων για Εκπαιδευτικούς “DigCompEdu” μας δείχνει το δρόμο.
Οι ευκαιρίες
Αν κανείς παραμείνει στις προκλήσεις θα χάσει το καλύτερο μέρος. Και αυτό σχετίζεται με τις ευκαιρίες που μου παρείχε η εκπαίδευση εκπαιδευτικών για την ένταξη ΤΠΕ στη διδασκαλία. Τολμώ να πω ότι κάθε μία από τις προκλήσεις τις είδα σαν ευκαιρίες….Εδώ ισχύει “ότι ο εκπαιδευτής εκπαιδεύεται ταυτόχρονα με τους εκπαιδευόμενούς του”…
Οι ευκαιρίες
Οι ευκαιρίες λοιπόν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν στη συνειδητοποίηση (για μία ακόμα φορά) της αξίας των ακόλουθων θεμάτων:
Των αρχών της διδακτικής και της εκπαίδευσης ενηλίκων, γιατί ενήλικες είναι οι φοιτητές, γεγονός που η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στη χώρα και εμείς οι λειτουργοί της τείνουμε να αγνοούμε
Των θεωριών μάθησης που βασίζονται στον εποικοδομισμό, τον κοινωνικό εποικοδομισμό και τις κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις
Της ενεργής μάθησης (active learning)
Της δημιουργίας πλήρους διδακτικού σεναρίου και δραστηριοτήτων (ευχαριστώ όλους τους μαθητές μου για τα εξαιρετικά παραδείγματα!)
Του αντίστροφου σχεδιασμού ενός μαθήματος (Backwards Course Design) των Wiggins & McTighe (1998)
Της αφόρμησης στη διδασκαλία (Ευχαριστώ Θοδωρή!)
Επίσης, στις ευκαιρίες εντάσσεται η εντρύφηση στα ακόλουθα:
Στα νέα εργαλεία Web 2.0 που χρησιμοποιούσαν και μου έμαθαν οι εκπαιδευόμενοι μου.
Στο μοντέλο ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη σχολική διδασκαλία που ονομάζεται SAMR (Substitution Augmentation Modification Redefinition), το οποίο προτάθηκε από τον Dr. Ruben R. Puentedura. Δείτε σχετικό video. Για μία κριτική επισκόπηση δείτε Hammilton et al. (2016) (ευχαριστώ το Στέφανο που με έκανε να το ψάξω περισσότερο)
Η σημαντικότερη ευκαιρία όμως ήταν η απαρχή μίας κοινότητας πρακτικής για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ με αποτελεσματικό τρόπο στις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες. Θεωρώ ότι η πρώτη αυτή συνεργασία έφερε κοντά εκπαιδευτικούς που θέλουν να καινοτομούν, που θέλουν συνεχώς να μαθαίνουν, που θέλουν να προσφέρουν. Μία τέτοια κοινότητα πρακτικής μπορεί να βοηθήσει στην ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών μεταξύ διδασκόντων στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση για τα ψηφιακά εργαλεία στις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες και να δημιουργήσει μία συνέχεια για την καλλιέργεια ψηφιακών ικανοτήτων για τους μαθητές μας. Ας το ελπίσουμε!
Αναφορές
Abdal-Haqq, I. (1998). Constructivism in Teacher Education: Considerations for Those Who Would Link Practice to Theory. ERIC Digest.
Balaban Rita A. , Gilleskie Donna B. & Tran Uyen (2016) A quantitative evaluation of the flipped classroom in a large lecture principles of economics course, The Journal of Economic Education, 47:4, 269-287, DOI: 10.1080/00220485.2016.1213679
Becker, W. E., & Watts, M. (2001). Teaching economics at the start of the 21st century: Still chalk-and-talk. American Economic Review, 91(2), 446-451.
Doolittle, P. E., & Hicks, D. (2003). Constructivism as a theoretical foundation for the use of technology in social studies. Theory & Research in Social Education, 31(1), 72-104.
Hamilton, E. R., Rosenberg, J. M., & Akcaoglu, M. (2016). The substitution augmentation modification redefinition (SAMR) model: A critical review and suggestions for its use. TechTrends, 60(5), 433-441.
Herbert, D., Chalmers, D., & Hannam, R. (2003). Teaching large classes: Overcoming the myths. Economic Analysis and Policy, 33(1), 103-117.
Hettler, P. L. (2015). Active learning in economics: increasing student engagement, excitement and success. International Advances in Economic Research, 21(4), 357-361.
Josephson Anna , DeBoer Larry , Nelson Dave & Zissimopoulos Angelika (2019) Learning to do: Facilitating practice in a large introductory macroeconomics class, The Journal of Economic Education, 50:2, 142-156, DOI: 10.1080/00220485.2019.1582384
Simpson, M., & Kehrwald, B. (2010). Educational principles and policies framing teacher education through open and distance learning. Open and Distance Learning, 23.
Vachris, M. A. (1999). Teaching principles of economics without “chalk and talk”: The experience of CNU online. The Journal of Economic Education, 30(3), 292-303.
Wiggins, Grant, and Jay McTighe. “What is backward design.” Understanding by design 1 (1998): 7-19.
Windschitl, M. (2002). Framing Constructivism in Practice as the Negotiation of Dilemmas: An Analysis of the Conceptual, Pedagogical, Cultural, and Political Challenges Facing Teachers. Review of Educational Research, 72(2), 131–175. https://doi.org/10.3102/00346543072002131
Πανεπιστήμιο Πατρών, Βασίλειος Κόμης. «Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στη Διδασκαλία και τη Μάθηση: Συμπεριφοριστικές, εποικοδομιστικές, κοινωνιογνωστικές και κοινωνιοπολιτισμικές θεωρίες μάθησης και ΤΠΕ, Bασικές έννοιες». Έκδοση: 1.0. Πάτρα, 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/PN1423/
Traveling to universities of Iraqi Kurdistan: Developing competences in digital learning (english version, @UP, p.7)
Το ταξίδι στο Ιρακινό Κουρδιστάν σε κάνει να εκτιμάς την αξία του να ζεις σε μία ειρηνική περιοχή του πλανήτη, όπως η Ελλάδα. Σου υπενθυμίζει επίσης αξίες που έχουν ξεχαστεί στις μέρες μας, νιώθεις μία γνήσια ανθρωπιά. Δύσκολη η απόφαση να επισκεφθεί κανείς το Ιράκ. Η χώρα έχει υποφέρει πολλά μετά την εισβολή το 2003 και τον αγώνα κατά του ISIS το τελευταίο διάστημα. Το ταξίδι για Ευρωπαίους πολίτες στο Ιράκ δεν είναι κάτι απλό. Οι μέρες όμως που έζησα στο βόρειο τμήμα του, εκεί που βρίσκεται η Αυτόνομη Περιφέρεια του Ιρακινού Κουρδιστάν, επιβεβαίωσαν ότι η περιοχή που ελέγχουν πλήρως οι Κούρδοι αποτελεί μία όαση ασφάλειας στη δύσκολη αυτή μεριά της Μεσοποταμίας.
Η κεντρική πλατεία του Erbil, θέα από την ακρόπολη
Το έθνος των Κούρδων αριθμεί περίπου στα 35 εκατομμύρια. Δεν απέκτησαν ποτέ δικό τους ανεξάρτητο κράτος, αλλά ζουν στην περιοχή του Κουρδιστάν που εκτείνεται στην νοτιοανατολική περιοχή της Τουρκίας, στο Βόρειο Ιράκ, στο δυτικό Ιράν και στη βόρεια Συρία. Θεωρούνται αυτόχθονες της μείζονος περιοχής της Μεσοποταμίας, δηλαδή της περιοχής μεταξύ των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Το Ιρακινό Κουρδιστάν έχει περίπου 6 εκατομμύρια κατοίκους, οι οποίοι πριν 30 χρόνια δέχθηκαν μεγάλο διωγμό από την κυβέρνηση της Βαγδάτης. Το 1988 το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν, κυρίως με χημικά όπλα, οδήγησε σε αφανισμό περίπου 180.000 Κούρδους. Όμως, μετά τον πόλεμο του Κόλπου, το 1992 οι Κούρδοι έλεγξαν στρατιωτικά την βόρεια περιοχή του Ιράκ και εξέλεξαν δικό τους κοινοβούλιο και κυβέρνηση με πρωτεύουσα το Erbil. Με τη λήξη της εισβολή στο Ιράκ το 2003, το νέο σύνταγμα της χώρας τούς αναγνώρισε την αυτονομία τους. Σοβαρές δυσκολίες πέρασαν και το 2014, όταν ο ISIS κατέλαβε την γειτονική Μοσούλη και βρέθηκε 40 Km έξω από το Erbil. Η παρουσία του στρατού των Κούρδων είναι έντονη, όλα τα κυβερνητικά κτίρια φρουρούνται, υπάρχουν φυλάκια συνεχώς στο οδικό δίκτυο στα όρια του Κουρδικού κράτους.
Το παλαιό καφέ στους πρόποδες της Ακρόπολης στο Erbil
Το ταξίδι μου πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου Erasmus+ με τίτλο OPATEL (Online Platform for Academic TEaching and Learning in Iran and Iraq) τον Απρίλιο του 2019. Πέντε πανεπιστημιακοί, δύο από το Πανεπιστήμιο Πατρών και τρεις από το ISAPB (Instituto Superior de Paços de Brandão) στην Πορτογαλία, συναντήσαμε τους συναδέλφους μας από 6 Πανεπιστήμια του Ιράκ και του Ιράν στις πόλεις Erbil και Duhok του Κουρδιστάν. Στόχος ήταν να παρουσιάσουμε στους Κούρδους συναδέλφους τις εμπειρίες των Πανεπιστημίων μας στην ψηφιακή μάθηση και να ανταλλάξουμε απόψεις για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ηλεκτρονικής μάθησης. Η δική μου ομιλία είχε τίτλο “Sharing experiences of blended learning in higher education”.
Με τον Καθηγητή Mohammed Azeez Saeed (πρώτος από αριστερά) στο ιστορικό καφέ του Mohammed (δεύτερος από αριστερά) στο παζάρι του Erbil
Οι εκπαιδευτικές συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στο Salahaddin University (SU) στο Erbil, και σε δύο ιδρύματα της πόλης Duhok, στο University of Duhok και το Polytechnic of Duhok. Αρχικά βρεθήκαμε στo Erbil, που είναι η πρωτεύουσα της Αυτόνομης Περιφέρειας του Κουρδιστάν. Το Erbil είναι τα αρχαία Ἄρβηλα, γνωστά από την μάχη στη γειτονική περιοχή Γαυγάμηλα μεταξύ του μεγάλου Αλεξάνδρου και του Δαρείου. To Erbil, με την εντυπωσιακή ακρόπολη, συγκαταλέγεται στις παλαιότερες συνεχώς κατοικούμενες πόλεις του πλανήτη. Η κατοίκηση της περιοχής αρχίζει την 5η χιλιετία π.Χ., ενώ γραπτές αναφορές για το Erbil ξεκινούν το 2300 π.Χ. Η ακρόπολη, που βρίσκεται σε ένα λόφο περίπου 30 μέτρων, ο οποίος έχει δημιουργηθεί από συνεχείς επιχωματώσεις, έχει ιδιαίτερα κτιριακά συμπλέγματα και σήμερα αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco. “Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν κατάφερε να πάρει την ακρόπολη του Erbil”, με πληροφόρησε ο εξαιρετικά φιλόξενος καθηγητής Azeez, συντονιστής Erasmus του SU. Μοναδική στιγμή στην παλιά αγορά, η επίσκεψη στο καφέ του Mohammed, που είχε ζήσει 15 χρόνια στην Αθήνα. Μιλήσαμε Ελληνικά, μας κέρασε καφέ με χαρμάνι ελληνικό, μας είπε ότι οι Έλληνες είναι οι καλύτεροι άνθρωποι του κόσμου. Μας συγκίνησε.
Κατά τη διάρκεια της παρουσίασής μου στο Salahaddin University (φωτό Pedro Valente)
Η πρώτη εκπαίδευση έγινε στο Salahaddin University, το μητρικό πανεπιστήμιο του Ιρακινού Κουρδιστάν. Περίπου 20.000 φοιτητές σε 76 τμήματα με 2150 μέλη ακαδημαϊκό προσωπικό και 4000 διοικητικό προσωπικό. Η αναλογία φοιτητών προς διδάσκοντες εξαιρετική, αν την συγκρίνει κανείς με την εκείνη του Πανεπιστημίου Πατρών. Όπως παρατήρησε και ο Κούρδος συνάδελφος Amir «Πώς είναι δυνατόν το Πανεπιστήμιο Πατρών να έχει 33.000 φοιτητές με 825 μέλη ακαδημαϊκό και 350 μέλη διοικητικό προσωπικό;» Όμως «το Κουρδιστάν έχει πετρέλαιο», πρόσθεσε ο Amir, «ενώ η Ελλάδα είναι μία χώρα πλούσια σε πολιτισμό, αλλά φτωχή σε φυσικούς πόρους, για αυτό επενδύουμε στην τεχνολογία, όπως το eLearning», του απάντησα εγώ.
Η εξοχή του Ιρακινού Κουρδιστάν (φωτό Pedro Valente)
Στη συνέχεια πήραμε το δρόμο για το Duhok, μία όμορφη πόλη στο βόρειο ορεινό όγκο του Κουρδιστάν, που απέχει 45 Km από την πολύπαθη Μοσούλη και άλλα τόσα από την Τουρκία. Απέραντα πράσινα λιβάδια διακόπτονταν από παραποτάμους του Τίγρη, σε ορισμένα σημεία έβλεπες υπαίθριες αγορές που σε γυρνούσαν δεκάδες χρόνια πίσω στο χρόνο, στη συνέχεια φτάσαμε στα βουνά. Μεγάλοι προσφυγικοί καταυλισμοί υπήρχαν εμφανείς σε διάφορα σημεία της διαδρομής από το Erbil στο Duhok. To Duhok είναι μία νεότερη πόλη, με μεγάλους δρόμους και ένα φράγμα που δημιουργεί μία συμπαθητική λίμνη. Στο Duhok οι εκπαιδευτικές συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στο University of Duhok και το Polytechnic of Duhok.
Μπροστά από την κεντρική βιβλιοθήκη στο University of Duhok
Τα Πανεπιστήμια του Ιρακινού Κουρδιστάν, συμμετέχοντας στο έργο OPATEL απορρόφησαν τις εμπειρίες που τους μεταβιβάστηκαν για την οργάνωση και λειτουργία της ψηφιακής μάθησης στον ακαδημαϊκό χώρο και έχουν κάνει εξαιρετική πρόοδο. Είμαι σίγουρη ότι τα αποτελέσματα της προσπάθειά τους θα ενισχύσουν την φοιτητο-κεντρική μάθηση, στην οποία τόσο στοχεύουν.
Στην εκπαίδευση στο Polytechnic of Duhok
Άλλες όμως είναι οι πτυχές αυτού του ταξιδιού που το έκαναν ιδιαίτερο για εμένα. Νιώθω, όπως και με το προηγούμενο ταξίδι στο Ιράν, ότι βρήκα μία αυθεντικότητα και μία ανθρωπιά που σπανίζει πια στη σημερινή Ελλάδα. Οι Κούρδοι αγαπούν πολύ τη χώρα τους και θέλουν να προοδεύει. Οι Κούρδοι αγαπούν και στηρίζουν έμπρακτα την οικογένειά τους. «Όταν βρισκόμουν σε πολύ δύσκολη κατάσταση τα αδέρφια μου αγόρασαν για μένα ένα σπίτι», μου είπε ο Amir. Οι Κούρδοι είναι εξαιρετικά φιλόξενοι. Δεν είναι μόνο ότι μας κερνούσαν σε κάθε ευκαιρία, δεν είναι ότι μας είδαν δώσει δικό τους οδηγό συνεχώς. Είναι η φιλική συμπεριφορά τους, είναι τα λόγια τους. «Είστε φίλοι μας και τώρα έχετε και μία οικογένεια στο Κουρδιστάν», ήταν τα συγκινητικά λόγια του Karwan.
Για κοιτάξτε γύρω σας. Για κοιτάξτε μέσα σας. Μήπως δεν υπάρχουν πια όλα αυτά στην Ελλάδα του σήμερα;
Αφιερωμένο στους συνοδοιπόρους μου Pedro, Mario, Antonio και Γιάννη.
Ευχαριστώ τους Mohammed, Karwan και Amir για την έμπνευση και όλους τους Κούρδους φίλους μας για τη φιλοξενία.
Traveling to universities of Iraqi Kurdistan: Developing competences in digital learning
Traveling to universities in Kurdistan, in northern Iraq, was very interesting for the members of the European universities that were invited to conduct seminars about digital learning in April 2019. In the framework of the OPATEL project, representatives of the University of Patras, Greece, and ISAPB (Instituto Superior de Superior Brandão) from Portugal, met colleagues from 6 Iraqi and Iranian universities in the cities of Erbil and Duhok in Kurdistan. During the 4th OPATEL seminar the participants shared experiences and exchanged views about the past, the present and the future of e-learning.
The training sessions
were held at Salahaddin University in Erbil, the mother university of Iraqi
Kurdistan, and at two institutions in the city of Duhok, the University of
Duhok and the Duhok Polytechnic University. The city of Erbil, which is the
capital of the Iraqi Kurdistan Autonomous Region, known in ancient history as
Arbela, is famous for the Battle of Gaugamela between Alexander the Great and
Darius III of Persia in 331 BC. Erbil, with its impressive citadel, is one of
the oldest continuously inhabited areas in the world.
Duhok, a beautiful city in northern Kurdistan, is encircled by mountains along the Tigris river. Duhok, which is located about 45 Km north of Mosul and about 70 Km south of the borders with Turkey, has received many refugees, mainly from Syria. The region is fully controlled by the Kurdistan Regional Government and is an oasis of security in this difficult area of Mesopotamia.
The Iraqi Kurdistan universities, through their participation in the OPATEL project, have absorbed the experiences transferred and have made excellent progress in developing digital learning services. But what it’s worth mentioning is the patriotism and sense of hospitality of the Kurds. “You are our friends and now you have a family in Kurdistan,” were the touching words of our Kurdish colleagues.
The OPATEL project is funded by the EU Erasmus+ program, with coordinator the Leipzig University of Applied Sciences. The University of Patras (UPAT) research team is coordinated by Dr Nikos Karacapilidis, Professor at the Department of Mechanical and Aeronautical Engineering. UPAT was represented in the seminar at Iraqi Kurdistan by Dr Victoria Daskalou, who gave the presentation entitled “Sharing experiences of blended learning in higher education” and by Dr Ioannis Gialelis who presented experiences of e-learning by the Engineering School.
During the visit at
Kurdistan, the UPAT team met and discussed with Mr Efthymios Costopoulos, the first
Consul General of Greece in Erbil. Mr Costopoulos, in addition to his role at
the political level, works systematically for the peaceful coexistence of
ethnicities in Kurdistan and for the religious and cultural pluralism of the
region. A small article about the meeting with Mr Costopoulos can be found in
Greek here.
Sharing experiences of digital learning in Tehran (english version, @UP, p.4)
3ο εκπαιδευτικό σεμινάριο Opatel, 2-5 Δεκεμβρίου 2018, Τεχεράνη. Οι συμμετέχοντες μπροστά από την TUMS Virtual School
Στην αρχαιότερη και σημαντικότερη σχολή ιατρικής στο Ιράν, στο Πανεπιστήμιο Ιατρικών Επιστημών της Τεχεράνης (TUMS), που ιδρύθηκε το 1851, πραγματοποιήθηκε το διάστημα 2-5 Δεκεμβρίου 2018, μία ενδιαφέρουσα ανταλλαγή εμπειριών στον τομέα της ψηφιακής εκπαίδευσης μεταξύ ευρωπαϊκών, ιρανικών και ιρακινών πανεπιστημίων, στο πλαίσιο του 3ου σεμιναρίου του έργου OPATEL.
Το OPATEL (Online Platform for Online Learning and Teaching in Iran and Iraq) πραγματοποιείται στο πλαίσιο του Erasmus+ στη “Βασική δράση 2: Καινοτομία και ορθές πρακτικές” και συγκεκριμένα ως “Συμμαχίες γνώσης για την ενίσχυση της καινοτομίας στην ανώτατη εκπαίδευση”, έχοντας ως κύριο στόχο τη μεταφορά τεχνογνωσίας και βέλτιστων πρακτικών στον τομέα της ψηφιακής εκπαίδευσης. Στο Opatel, εκτός από το Πανεπιστήμιο Πατρών συμμετέχουν 3 πανεπιστήμια του Ιράν, 5 πανεπιστήμια του Ιράκ και 1 πανεπιστήμιο από την Πορτογαλία, υπό το συντονισμό του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Επιστημών της Λειψίας στη Γερμανία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η εμπειρία του Πανεπιστημίου Ιατρικών Επιστημών της Τεχεράνης, με 11 σχολές που εποπτεύουν 16 νοσοκομεία με 100 κλινικές στην πόλη των σχεδόν 9 εκατομμυρίων κατοίκων. Το TUMS είναι πρωτοπόρο στον τομέα της ψηφιακής μάθησης και έχει ιδρύσει Εικονική Σχολή (Virtual School), η οποία παρέχει μεταπτυχιακές σπουδές (M.Sc. και Ph.D.) σε E-Learning in Medical Education και Educational Technology. Το TUMS χρησιμοποιεί την ψηφιακή εκπαίδευση ως τμήμα της στρατηγικής του για διεθνοποίηση και προσέλκυση ξένων φοιτητών. Το μοντέλο λειτουργίας της Εικονικής Σχολής είναι σίγουρα προοδευτικό, καθώς εκτός από την παροχή υπηρεσιών ψηφιακής μάθησης στο υπόλοιπο Πανεπιστήμιο, προσελκύει ιδιωτική χρηματοδότηση χρησιμοποιώντας online εκπαίδευση στην πιστοποίηση ιδιωτών επαγγελματιών ιατρικών επιστημών και παρέχοντας υπηρεσίες ψηφιακής εκπαίδευσης προς ιδιωτικούς φορείς. Μέλη της Εικονικής Σχολής διδάσκουν και στο Virtual University of Medical Sciences of Iran, που έχουν δημιουργήσει όλα τα πανεπιστήμια Ιατρικής της χώρας (αριθμούν στα 70 από τα 2000 πανεπιστήμια στο Ιράν), και το οποίο παρέχει προγράμματα σπουδών μόνο online. Συντονίζουν επίσης την εθνική προσπάθεια του Ιράν για την παροχή ανοικτών μαθημάτων προς όλη την κοινωνία (τύπου MOOCs).
To Πανεπιστήμιο Πατρών (ΠΠ) συμμετέχει στο Opatel με επιστημονικό υπεύθυνο τον Νίκο Καρακαπιλίδη, καθηγητή του Τμ. Μηχανολόγων και Αεροναυπηγών Μηχανικών, και πραγματοποίησε το 1ο σεμινάριο του έργου στην Πάτρα τον Νοέμβριο του 2017 παρουσιάζοντας αναλυτικά την πορεία της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης και των ακαδημαϊκών πληροφοριακών συστημάτων στο Ίδρυμα. Στο 3ο σεμινάριο της Τεχεράνης συμμετείχαν τα μέλη της ομάδας έργου, Βικτωρία Δασκάλου, ΕΔΙΠ, Τμ. Οικονομικών Επιστημών, και Γιώργος Λεκατσάς, Τμ. Δικτύων πραγματοποιώντας τις παρουσιάσεις Elearning design under the umbrella of openness και Evaluating blended learning: a perplexing puzzle και συζητώντας πτυχές από τις ελληνικές, ευρωπαϊκές καθώς και τις προσπάθειες του Πανεπιστημίου Πατρών στα συγκεκριμένα θέματα.
Αξιόλογη εμπειρία αποτέλεσε και η επίσκεψη στις εγκαταστάσεις του TUMS Virtual School και του Virtual University of Medical Sciences. Το στούντιο δημιουργίας ακουστικού εκπαιδευτικού υλικού (podcast) (acoustic studio), καθώς και το στούντιο δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού σε video (video studio), ήταν πλήρως εξοπλισμένα με επαγγελματικό εξοπλισμό και λογισμικό. Εντύπωση έκανε ότι παρά το εμπάργκο που έχει επιβληθεί στο Ιράν για την εισαγωγή αγαθών, τα συγκεκριμένα ιρανικά πανεπιστήμια καταφέρνουν να βρίσκουν τρόπους δημιουργίας σημαντικών τεχνολογικών υποδομών.
Τέλος, συγκίνηση προκάλεσε η παρουσίαση των προσπαθειών για ψηφιακή εκπαίδευση καθηγητών στο Πανεπιστήμιο της Βαγδάτης. Χωρίς μόνιμη σύνδεση στο Internet, με ηλεκτρικό ρεύμα που στηρίζεται σε μπαταρίες, με κινητή σύνδεση Internet που πληρώνουν οι ίδιοι φοιτητές συνδράμοντας τον διδάσκοντα, χρησιμοποιούν ελεύθερες πλατφόρμες, όπως η google classroom, και με ιδιαίτερο πάθος προσπαθούν να παρέχουν ψηφιακή εκπαίδευση στους μαθητές τους. Τους αξίζει ένα μπράβο!
[Β. Δασκάλου, Γ. Λεκατσάς]
Sharing experiences of digital learning in Tehran
The oldest and most prestigious medical school
in Iran, the Tehran University of Medical Sciences (TUMS), founded in 1851, organized
the 3rd OPATEL seminar in December 2018, as an interesting exchange
of experiences in digital learning among European, Iranian and Iraqi
universities.
The OPATEL project is funded in the framework of Erasmus + programme, under “Key Action 2: Innovation and Good Practices”, in the area of “Knowledge Alliances for Enhancing Innovation in Higher Education”. The main aim of the project concerns the sharing of know-how and best practices in the field of digital education. The project is coordinated by the University of Applied Sciences of Leipzig in Germany and the consortium consists of two more European universities (University of Patras in Greece and ISPAB in Portugal), 3 universities in Iran and 5 more universities in Iraq.
The experience of TUMS, a university with 11
schools, operating 16 teaching hospitals with 100 clinics in Tehran, a city
with a population of nearly 9 million people, was quite interesting. TUMS is a
pioneer in the field of digital learning and has established a Virtual School
that offers postgraduate studies (M.Sc. and Ph.D.) in “E-Learning in Medical
Education and Educational Technology”. TUMS uses distance education as part of
its strategy for internationalization and for attracting foreign students. The
operating model of the TUMS Virtual School is certainly progressive. Except its
primary activity of providing digital learning services to the rest of the
University, the Virtual School attracts private funds by offering online
training services for the certification of medical professionals and by providing
digital education services to private organizations. Faculty members of the
Virtual School also lead the operation of the
Virtual University of Medical Sciences of Iran, which has been established by
an alliance of all medical universities in the country, offering only online program
of studies. TUMS Virtual School acts also as the coordinator of Iran’s national
effort to provide online courses open to the whole society (MOOCs).
The University of Patras (UPAT) research team is coordinated by Dr Nikos Karacapilidis, Professor at the Department of Mechanical and Aeronautical Engineering. The UPAT team organized the 1st OPATEL seminar in November 2017 at the city of Patras, Greece, presenting in detail the establishment of e-learning services and the development of academic information systems in the university. The University of Patras was represented in the 3rd OPATEL seminar in Tehran by Dr Victoria Daskalou, Department of Economics, and Mr. George Lekatsas, Network Operation Center. During their presentations entitled “Elearning design under the umbrella of openness” and “Evaluating blended learning: a perplexing puzzle” they presented the useful insights of the Greek, the European and the UPAT’s efforts in digital learning.
The visit at the premises of the TUMS Virtual
School and at the Virtual University of Medical Sciences was a valuable experience.
Their acoustic studio, as well as the video studio, were fully equipped with
professional hardware and software. It was quite impressive that, despite the
embargo imposed on Iran for the import of goods, those Iranian universities can
still find ways to build significant technological infrastructure.
Finally, the efforts in digital learning of
the University of Baghdad seemed remarkable. Without a permanent Internet
connection, with battery-powered electricity, with students paying for mobile
internet by themselves to assist their professors, the faculty uses free
platforms, such as the google classroom, and passionately tries to provide distance
education to the students. These
Iraqi colleagues deserve our deep respect!
Featured image: With my M.Sc. student Christina Karakosta (left) after her thesis presentation “Trust Issues in Sharing Economy”
Ms Christina Karakosta has just completed her Master thesis entitled “Trust Issues in Sharing Economy: A study based on Sentiment Analysis in Social Networks”. Her dissertation was submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science in Applied Economics & Data Analysis of the Department of Economics, with supervisor the Prof. Manolis Tzagarakis. A copy of her presentation to the Dissertation Committee on the 18th of September 2018, can be found here. Her thesis can be found here.
We are working together with Christina for more than 9 months and I have enjoyed very much the research collaboration with a so hard-working, effective and gentle partner. I am very happy that she was accepted for an Erasmus+ internship at UCL’s Department of Computer Science. She will continue her research on trust and the sharing economy with Dr Giacomo Livan. Dr Livan was awarded an Early Career Fellowship of the UK Engineering and Physical Sciences Research Council entitled “Reputation, trust and privacy in the Sharing Economy: A network science approach”. Congratulations to Christina on this new start!
Presentation of OpEn @ Helexpo, Thessaloniki, September 2017
Our project “Open Up Entrepreneurship“ has been selected as a “success story” by a panel of experts from the Directorate-General for Education, Youth, Sport and Culture of the European Commission. “Success stories” are finalised projects that have distinguished themselves by their impact, contribution to policy-making, innovative results and/or creative approach and can be a source of inspiration for others.
Our project has developed the open online course entitled “OpEn: A Learning Walk in Digital Entrepreneurship“. OpEn is a 32-hour (8-week) multilingual (English, Greek, Italian and Spanish) course, which aims to inspire and engage existing or future young entrepreneurs in digital entrepreneurship.
The selection of our project as a success story was made on the basis of rigorous criteria regarding its quality, relevance and results. The project has been marked as “success story” in the Erasmus+ Project Results Platform, a database where you can find descriptions and results of projects supported by the European Commission under the Erasmus+ Programme.
The OpEn course was presented at the International Conference “Alliance for Entrepreneurship and Development in Western Greece”, organized by the Region of Western Greece on 13/12/2017.
OpEn is an open online course in digital entrepreneurship available at https://openup.upatras.gr/, funded by Erasmus+ within the project “Open-up Entrepreneurship”. Through this example, we wanted to highlight the challenges that educators face during the design and implementation of such a course and the way in which our collaboration with the “outside” (from the academic world) has helped us.
Finally, we discussed the “lessons” we have taken through the process of implementing OpEn and attempted to answer the question “Can we cultivate the entrepreneurial spirit, and if so, in what way?”
Cultivating an ‘entrepreneurial spirit’: Insights from the OpEn online course
Opatel, 1st training seminar @ Upatras, 20/11/2017
OPATEL is a new Erasmus+ project in Key Action 2 (KA2), related to the cooperation for innovation, the exchange of good practices and capacity building in Higher Education. OPATEL means “Online Platform for Academic TEaching and Learning in Iraq and Iran”.
The University of Patras participates in the OPATEL consortium, which consist of 3 Universities in Europe (Germany, Greece and Portugal), 5 Universities in Iraq and 3 Universities in Iran.
During the week of November 20th, 2017, the University of Patras organized the 1st Opatel seminar. During this seminar we had the opportunity to share experiences in e-learning and academic information systems with our colleagues from Iran and Iraq. Below you can find my presentations in this seminar.
