Παρότι τούτες τις μέρες το ενδιαφέρον της κοινωνίας μονοπωλείται από την πανδημία του CΟVID-19, και άλλες ασθένειες συνεχίζουν να πλήττουν τον ανθρώπους προκαλώντας αναπηρίες και ποικίλες δυσκολίες στην καθημερινότητα τους. Μια τέτοια κλινική εικόνα είναι η άνοια. Όταν μιλάμε για άνοια συνήθως αναφερόμαστε σε δυσκολίες με τη μνήμη, τον προσανατολισμό (π.χ. στο χρόνο και στον τόπο) ή τη συγκέντρωση. Η εικόνα αύτη είναι τυπική όμως μόνο για συχνότερο τύπο άνοιας, τη νόσο του Alzheimer. Υπάρχουν όμως και άλλες νόσοι που προκαλούν άνοια των οποίων η διάγνωση ή/και η διαχείριση συνιστούν πολλές φορές δύσκολα στοιχήματα.
Η μετωποκροταφική άνοια (ΜΚΑ) χαρακτηρίζεται από κλινικά συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της κατάθλιψης, της διπολικής διαταραχής ή μανιοκατάθλιψης όπως ονομαζόταν παλιότερα, ακόμα και της σχιζοφρένειας κάποιες φορές. Περίπου 50% των ανθρώπων με ΜΚΑ λαμβάνουν αρχικά τη διάγνωση μιας από τις ανωτέρω διαταραχές και μόλις μετά από χρόνια εντοπίζεται η πραγματική νόσος. Ο έγκαιρος εντοπισμός της ΜΚΑ είναι όμως κρίσιμος μιας και τόσο η εξέλιξη της όσο και η αντιμετώπιση της είναι διαφορετικές σε σχέση με άλλες διαταραχές.
Για τη δημιουργία οδηγιών σχετικά με τη διάκριση της ΜΚΑ από άλλες διαταραχές της ψυχιατρικής και της νευρολογίας συγκροτήθηκε διεθνής επιτροπή ειδικών στο συγκεκριμένο τομέα. Τα αποτελέσματα της ενδελεχούς μελέτης και των γόνιμων συζητήσεων της επιτροπής αυτής δημοσιεύθηκαν στο έγκριτο περιοδικό «Brain» στις αρχές Μαρτίου. Προτείνονται κάποια «κλειδιά» ικανά να συνδράμουν τους επίδοξους λύτες του διαγνωστικού γρίφου της ΜΚΑ. Τα κλειδιά αυτά χρήσιμο είναι να είναι γνωστά κατά το μέτρο του δυνατού στο ευρύ κοινό, ούτως ώστε οι οικείοι ασθενών με πιθανή ΜΚΑ, να μπορούν να βοηθήσουν με τις παρατηρήσεις και τις πληροφορίες τους ιατρούς.
Το κλειδί των λεπτομερειών της κλινικής εικόνας
Η ΜΚΑ έχει κάποια κλινικά χαρακτηριστικά που βοηθούν στην διάκριση της από άλλες διαταραχές. Σε αντίθεση με τη συνήθη για άλλες ψυχικές διαταραχές οξεία έναρξη και πορεία με φάσεις έξαρσης των συμπτωμάτων που ακολουθούνται από φάσεις ύφεσης, στη ΜΚΑ έχουμε μια σχεδόν αδιόρατη έναρξη των συμπτωμάτων μετά την ηλικία των 40 και μια προϊούσα πορεία επιδείνωσης με τα επεισόδια εξάρσεων και υφέσεων να κινούνται μάλλον στο περιθώριο της κλινικής εικόνας.
Οι διαταραχές της συμπεριφοράς και οι αλλαγές στην προσωπικότητα συνιστούν κρίσιμες παραμέτρους στον εντοπισμό της ΜΚΑ. Η κλινική εικόνα της ΜΚΑ χαρακτηρίζεται συχνότατα από απάθεια, δηλαδή έλλειψη κινήτρου, ενδιαφέροντoς και στοχοκατευθυνόμενης συμπεριφοράς. Οι ασθενείς δεν ανησυχούν για τα συμπτώματα τους ακόμα και αν αυτά είναι έντονες ιδέες δίωξης και απειλής. Επίσης, η εμφάνιση καταναγκαστικών ή παρορμητικών συμπεριφορών, όπως για παράδειγμα η επανάληψη της ίδιας ερώτησης, συνεχείς επισκέψεις στην τουαλέτα ή λαιμαργία και υπερπλήρωση της στοματικής κοιλότητας με τροφές, που δεν εμφανίζονται στο πλαίσιο παρενεργειών φαρμάκων ή σωματικών νόσων (π.χ. πολυφαγία λόγω σακχαρώδη διαβήτη) συνιστούν συμπτώματα που αυξάνουν την υποψία για την ύπαρξη ΜΚΑ.
Προς την ίδια κατεύθυνση οδηγεί και η παρουσία νευρολoγικών συμπτωμάτων. Sυμπτώματα όπως αδυναμία, ατροφία ή σπαστικότητα άκρων, διαταραχές στην κίνηση του βλέμματος προς τα πάνω ή κάτω ή δυσκολίες στην κατάποση δε συνιστούν τυπικά συμπτώματα διαταραχών όπως η κατάθλιψη. Επομένως τέτοια συμπτώματα υποδεικνύουν πως ίσως κάποια άλλη νόσος είναι υπεύθυνη για τις δυσκολίες του ασθενούς.
Το κλειδί της νευροψυχολογικής αξιολόγησης
Η εξέταση των νοητικών λειτουργιών με διάφορες δοκιμασίες που ονομάζονται νευροψυχολογικά εργαλεία (τεστς) είναι κρίσιμη στη διάγνωση των ανοιών και στον εντοπισμό της αιτίας τους. Στη ΜΚΑ εντοπίζονται δυσκολίες στην προσοχή, στην κατονομασία και στις επιτελικές λειτουργίες όπως για παράδειγμα στην ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Τέτοιες δυσκολίες έχουμε όμως και σε αμιγώς ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια. Σε αυτές όμως οι δυσκολίες υποχωρούν έστω και εν μέρει όταν βελτιώνονται τα καταθλιπτικά ή ψυχωτικά συμπτώματα. Στη ΜΚΑ παρά τη βελτίωση τέτοιων συμπτωμάτων οι νοητικές δυσλειτουργίες επιμένουν.
Το κλειδί των βιοδεικτών
Βιοδείκτες είναι μετρήσιμες παράμετροι μιας νόσου, που αντικατοπτρίζουν θεμελιώδη χαρακτηριστικά της παθοφυσιολογίας της. Η μαγνητική και σε μικρότερο βαθμό η αξονική τομογραφία εγκεφάλου, μέθοδοι δομικής απεικόνισης, επιτρέπουν την ανάδειξη της τυπικής για τη νόσο μείωσης του όγκου συγκεκριμένων τμημάτων του εγκεφάλου (ατροφία). Δυστυχώς δεν είναι σπάνιο να είναι εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστεί ατροφία, ιδιαιτέρως στα αρχικά στάδια της νόσου. Πιο μοντέρνες τεχνικές απεικόνισης όπως η μελέτη της μεταβολικής δραστηριότητας του εγκεφάλου με τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων είναι σε θέση να αναδείξουν μείωση της μεταβολικής δραστηριότητας συμβατή με ΜΚΑ. Δυστυχώς τέτοιες τεχνικές δεν είναι ευρέως διαθέσιμες.
Συμπεράσματα
Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, η «ομάδα των σοφών» της ΜΚΑ καταλήγει πως απαιτούνται νέα αποτελεσματικά διαγνωστικά εργαλεία (π.χ. έγκυρα και δομημένα ερωτηματολόγια) που να εστιάζουν στα συμπτώματα που διαφοροποιούν τη ΜΚΑ από άλλες ψυχικές διαταραχές για να πάψει η έγκαιρη διάγνωση της ΜΚΑ να συνιστά γρίφο. Επίσης, η αξιοποίηση υπολογιστικών τεχνικών όπως για παράδειγμα η τεχνητή νοημοσύνη δύναται να συμβάλλει στη βελτίωση της χρησιμότητας της μαγνητικής τομογραφίας στον εντοπισμό της ΜΚΑ. Ακόμα, νέοι βιοδείκτες του εγκεφαλονωτιαίου υγρού ή ακόμα και του αίματος ίσως αποτελέσουν μελλοντικά τη ραχοκοκαλιά νέων διαγνωστικών αλγορίθμων ικανών να επιτρέψουν την ακριβή και έγκαιρη διάγνωση μιας νόσου με πολλά πρόσωπα.
Πηγές:
Ducharme S et al. Recommendations to distinguish behavioural variant frontotemporal dementia from psychiatric disorders. Brain. 2020 Mar 4. pii: awaa018. doi: 10.1093/brain/awaa018
Moheb N et al. Repetitive Behaviors in Frontotemporal Dementia: Compulsions or Impulsions? J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2019 Spring;31(2):132-136. doi: 10.1176/appi.neuropsych.18060148
“Πελοπόννησος”, ένθετο “Λόγοι Υγείας”, 13 Μαϊου 2020
