Του Δρ. Π. Κ. Αλεξόπουλου, Ψυχιάτρου
Aπό τη δεκαετία του 1990 η Ελλάδα αποτελεί χώρα υποδοχής μεταναστών. Δημιουργήθηκε έτσι βαθμιαία ένα νέο περιβάλλον και για το εθνικό σύστημα υγείας. Οι υγειονομικές υπηρεσίες καλούνται πλέον να περιθάλψουν ασθενείς με ποικίλες εθνικές καταγωγές και κουλτούρες, που μιλούν λίγο ή και καθόλου την ελληνική γλώσσα, νοηματοδοτούν ποικιλοτρόπως τις εννοιες της υγείας και της ασθένειας και είναι συχνά απρόθυμοι να κατανοήσουν τη λειτουργία του συστήματος υγείας. Η βελτιστοποίηση της περίθαλψης ασθενών με εμπειρίες μετανάστευσης συνιστά πρόκληση και ζητούμενο για κάθε χώρα υποδοχής. Στην Ελλάδα η πρωτοφανής οικονομική και αξιακή κρίση στα πλαίσια της οποίας ευδοκιμούν ομφαλοσκοπικές λογικές και συχνά (ξένο-)φοβικές τάσεις περιπλέκει περαιτέρω τα πράγματα.
Παρά τις πολλαπλές αδράνειες της κρατικής μηχανής και τη στρουθοκαμηλική προσέγγιση της νέας πραγματικότητας η πρόκληση είναι καθημερινά εδώ και αφορά χιλιάδες συμπολίτες μας, «νομίμους» ή λιγότερο «νομίμους», αλλά και το προσωπικό του συστήματος υγείας. Η προσαρμογή στα νέα δεδομένα δεν είναι εύκολη, ούτε ταχεία. Η διεθνής εμπειρία μιλάει για μακροχρόνιες, επίπονες διαδικασίες ανοίγματος των συστημάτων υγείας στους μετανάστες, που απαιτούν ανοιχτά μυαλά και ανηλεή μάχη με στερεότυπα και εμπεδωμένες αντιλήψεις εθνικής ή άλλης κλειστότητας. Μόνο όμως έτσι ανοίγει ο δρόμος για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των μεταναστών στην υγεία και στην ποιότητα ζωής. Μόνο έτσι δρομολογείται η βαθμιαία ενσωμάτωση τους στην κοινωνία υποδοχής που διαντιδρά μαζί τους και μέσα από αυτή τη διαντίδραση εμπλουτίζεται και εξελίσσεται και ίδια.
Η πορεία ανοίγματος του συστήματος υγείας στις νέες διαπολιτισμικές συνθήκες προϋποθέτει συνέργειες της κρατικής μηχανής, των λειτουργών της υγείας, της κοινωνίας των πολιτών και των ίδιων των μεταναστών. Βήματα, όπως η απαρτίωση του δικτύου των υπηρεσιών υγείας μέσω διαύλων αποτελεσματικής επικοινωνίας μεταξύ τους, οι καλά οργανωμένες και στοχευμένες εκστρατείες ενημέρωσης για τη λειτουργία και τη δομή του συστήματος υγείας στη γλώσσα των μεταναστών καθώς και η ενημέρωση και εκπαίδευση κεντρικών προσωπικοτήτων των κοινοτήτων των μεταναστών σχετικά με τη δομή του συστήματος υγείας, συμβάλλουν στην ενσωμάτωση τους στο σύστημα υγείας. Καμπάνιες πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης ειδικά σε πληθυσμούς νεώτερων ηλικιών συνιστούν ένα ακόμα βήμα ανοίγματος των υγειονομικών υπηρεσιών. Παράλληλα, η δημιουργία δικτύων μεταφραστών στις κατά τόπους νοσοκομειακές μονάδες διευκολύνει την επικοινωνία ασθενούς – θεραπευτικής ομάδας. Η ευαισθητοποίηση των νέων ιατρών και νοσηλευτών σχετικά με τις προκλήσεις της διαπολιτισμικής ιατρικής και νοσηλευτικής φροντίδας και η ανάπτυξη των αναγκαίων κλινικών δεξιοτήτων στα πλαίσια των προ- και μεταπτυχιακών σπουδών συνιστούν εχέγγυα για τη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης των μεταναστών. Επιπλέον, η συμμετοχή αλλοδαπών επαγγελματιών της υγείας στις εκάστοτε θεραπευτικές ομάδες διαμορφώνει ένα διαπολιτισμικό περιβάλλον παροχής υπηρεσιών υγείας. Εντός ενός τέτοιου πλαισίου κάθε μέλος της ομάδας έρχεται αντιμέτωπο με τις ασυνείδητες στάσεις του έναντι του πολιτισμικά διαφορετικού, αντιπαρατίθεται με τάσεις αποκλεισμού και διακρίσεων και συνειδητοποιεί εν τέλει το ρόλο των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων στην καθημερινή κλινική πράξη. Η συνειδητοποίηση τέτοιων τάσεων και στάσεων είναι κρίσιμο εργαλείο της διαπολιτισμικής κλινικής πράξης.
Συνιστούν τέτοια μέτρα ευχολόγιο; Η διεθνής εμπειρία πιστοποιεί πως τα ανωτέρω μέτρα είναι ρεαλιστικά και αποτελεσματικά. Συνιστούν τέτοια μέτρα στην Ελλάδα της κρίσης ευχολόγιο; Πιθανότατα. Η ένδεια πόρων και η επιτεινόμενη από την κρίση φοβικότητα έναντι του διαφορετικού μεγιστοποιούν τις αδράνειες ενός δυσκίνητου και δυσανεκτικού έναντι των αλλαγών συστήματος υγείας. Αφορούν όμως αυτές οι αλλαγές στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα ενός τμήματος της κοινωνίας. Η μη προάσπιση τους ή ακόμα και η καταπάτηση τους αντίκεινται στις αρχές του κράτους δικαίου. Ίσως, δυναμικές πρωτοβουλίες της κοινωνίας των πολιτών έχουν τη δύναμη να λειτουργήσουν καταλυτικά και να ευαισθητοποιήσουν τους πολλούς, να πιέσουν τους εκάστοτε αρμοδίους και να ανοίξουν δρόμους προς την κατεύθυνση της διαμόρφωσης ενός διαπολιτισμικού περιβάλλοντος παροχής υπηρεσιών υγείας.
Πελοπόννησος, ένθετο “λόγοι υγείας”, 13 Δεκεμβρίου 2017