Αξιότιμε κ. Διευθυντά,
στο φύλλο της Μεγάλης Πέμπτης 28 Απριλίου 2016 της «Πελοποννήσου» φιλοξενήθηκαν αποσπάσματα ομιλίας του ιστορικού κ. Νίκου Τόμπρα για τη διαδρομή του Πατρινού στρατιωτικού, πολιτικού και διατελέσαντος πρωθυπουργού Στυλιανού Γονατά. Ξενίζει στον αναγνώστη η ανάσυρση και επαναχρησιμοποίηση του χαρακτηρισμού του Γονατά ως ηγέτη του αποκηρυγμένου από τον Ναπολέοντα Ζέρβα «προδοτικού» ΕΔΕΣ των Αθηνών. Δεν ερμηνεύεται, ούτε δικαιολογείται η χρήση του χαρακτηρισμού «προδοτικός» στο κείμενο, ίσως λόγω στενότητας χώρου. Μένει έτσι η μομφή να αμφισβητεί τον πατριωτισμό ενός ανθρώπου που φυλακίσθηκε από τους Γερμανούς κατακτητές επί τετράμηνο στα τέλη της κατοχικής περιόδου.
Γιατί χαρακτηρίζεται η δράση του Γονατά ως «προδοτική»; Επειδή αυτός πρωτοστάτησε στα τέλη της Κατοχής στη συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας, επιδιώκοντας την αποτελεσματική αντιμετώπιση της επιθετικότητας-επεκτατικότητας του καθοδηγούμενου από το ΚΚΕ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Βρισκόμαστε στο 1943. Πρόκειται για μια περίοδο μετάβασης από την κατοχική στη μεταπολεμική εποχή. Η ζυγαριά γέρνει πια καθαρά υπέρ των συμμάχων: οι ναζιστικές επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική έχουν αποτύχει, ενώ ο Κόκκινος Στρατός έχει απωθήσει από το Στάλινγκραντ τις χιτλερικές λεγεώνες. Στην Ελλάδα μια ομάδα του πολιτικού κόσμου αγωνιά για την εντεινόμενη εμφυλιοπολεμική προσπάθεια του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να κυριαρχήσει στα βουνά και στις πόλεις και να μονοπωλήσει την αντίσταση, προκειμένου να διευκολυνθεί το ΚΚΕ στην κατάληψη της εξουσίας, όταν οι Γερμανοί αποχωρήσουν(1-4). Ο Γονατάς βλέπει στη συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας το αντίπαλον δέος στην επεκτατικότητα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ο Πατρινός πολιτικός δεν κρύβεται, δεν μένει στο ημίφως, ειδικά σε μεταβατικές περιόδους, με χαμένο προσανατολισμό και δίχως έρμα (πρβλ. μικρασιατική καταστροφή). Το 1943 κάνει μια στρατηγική επιλογή με γνώμονα το πέρασμα στη μεταπολεμική περίοδο. Εάν η επιλογή αυτή δικαιώνεται ιστορικά, παραμένει θέμα ανοιχτό, μιας και η έρευνα για τα Τάγματα δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Για παράδειγμα, οι λόγοι της επιτυχίας της συγκρότησής τους (αριθμούσαν στα τέλη της Κατοχής περί τους 30.000 άνδρες, σε μεγάλο ποσοστό βενιζελικών πολιτικών φρονημάτων) συνιστούν ακόμα θέμα έντονου ερευνητικού ενδιαφέροντος (1,2).
Μέσα στο ομιχλώδες περιβάλλον των τελευταίων μηνών της Κατοχής είναι μάλλον απίθανο ένας δημόσιος άνδρας που κινήθηκε, κατά τον Ελευθέριο Βενιζέλο, «με σοβαρότητα και βαθύτατη αντίληψη του καθήκοντος του» να έδρασε προδοτικά. Κατά συνέπεια η ανάσυρση και προβολή ενός χαρακτηρισμού των ταραγμένων και σκοτεινών κατοχικών και των πρώτων εμφυλιοπολεμικών χρόνων συνιστά (ακούσια) ασέβεια έναντι της μνήμης ενός πατριώτη «εβδόμης αποστάξεως» όπως ο Στυλιανός Γονατάς.
Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία.
Με τιμή
Δρ. Π. Κ. Αλεξόπουλος, Ψυχίατρος
- Σπ. Γ. Γασπαρινάτος, Οι ελληνικές κατοχικές κυβερνήσεις και δίκες κατοχικών δοσιλόγων και εγκληματιών πολέμου, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 2015.
- Χ. Φλάισερ, «Ντόπια και ξένη κατοχή: ορισμένες επισημάνσεις», στην έκδοση Η Ελλάδα 1936-44. Δικτατορία-Κατοχή-Αντίσταση, επιμ. Χ. Φλάισερ – Ν. Σβορώνος, Μορφωτικό Ινστιτούτο ΑΤΕ, 1989.
- Γ. Ράλλης, Ο Ιωάννης Ράλλης ομιλεί εκ του τάφου, 1947.
- C. M. Woodhouse, Το μήλο της έριδος, η ελληνική αντίσταση και η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, Εξάντας 1976.
ΣΗΜ. ΣΥΝΤ. Το γεγονός ότι «δεν έχει ολοκληρωθεί η έρευνα για τα Τάγματα Ασφαλείας» δεν μπορεί να ακυρώσει ή να καταψύξει την εγνωσμένη δράση τους… Επιπλέον, αν η ζυγαριά κατά το έτος 1943, έχει κλίνει υπέρ των συμμάχων, δεν σημαίνει ότι η περαιτέρω ένοπλη δράση και αντίσταση είχε καταστεί πλέον δευτερεύουσα λεπτομέρεια. Ούτως ή άλλως, ποιόν εξυπηρετούσε στρατιωτικά το πλήγμα κατά του ΕΛΑΣ σε εκείνη τη φάση, είναι μάλλον πασίγνωστο. Τούτο δεν αφορά τα κίνητρα του Στ. Γονατά, για τα οποία οι ιστορικοί είναι αρμοδιότεροι, αλλά την επιχειρηματολογία του επιστολογράφου μας.
Κωνσταντίνος Μάγνης
«Πελοπόννησος της Δευτέρας», 9 Μαϊου 2016