Όταν οι κομματικές παρωπίδες πέφτουν και τα ιδεολογικά στερεότυπα αφήνονται στην άκρη, ίσως η προσωπικότητα του Ιωάννη Μεταξά ασκεί μια περίεργη έλξη. Ταλαιπωρήθηκε η μνήμη του «βάναυσα» από τις «προοδευτικές» ιδεοληψίες και τις εκ του πονηρού απόπειρες ερμηνείας του ρόλου του στο έπος της Πίνδου. Λεηλατήθηκε η μνήμη του μεταπολεμικώς και από περιθωριακές ομάδες της Ακροδεξιάς αλλά και εσχάτως από το νεοφασιστικό κίνημα της Χρυσής Αυγής. Ασκεί έλξη απόμακρη και μυστηριώδη η ιστορική διαδρομή του Μεταξά, σαν ανδριάντας πεταγμένος σε αποθήκη, ρημαγμένος εδώ και χρόνια. Tα μαγνητικά πεδία που δημιουργούν αυτήν την έλξη παραμένουν εν πολλοίς απροσδιόριστα…
Ίσως είναι η μοναχικότητα της πολιτικής πορείας του Μεταξά στο χώρο της Δεξιάς και στην ιστορία. Οι Λαϊκοί δεν τον κατανόησαν ποτέ. Του χρέωναν την άρνησή του να συνδράμει την ηγεσία της παράταξης κατά την κορύφωση της Μικρασιατικής εκστρατείας. Η εκλογική απήχηση των Ελευθεροφρόνων παρέμεινε παρά τις προσδοκίες και τους αγώνες του αρχηγού τους πεισματικά αμελητέα. Η μοίρα επεφύλαξε όμως στον Ι. Μεταξά μια συγκλονιστική ανατροπή σχετικά με τη δημοτικότητα του: Τους τελευταίους μήνες της ζωής του έτυχε πρωτόγνωρης αγάπης και παλλαϊκής αποδοχής! Στη συνέχεια ιδεολογικά φτιασιδώματα αλλοίωσαν το μύθο του• κομματικά στρατευμένες προσεγγίσεις αποπειράθηκαν να ναρκοθετήσουν στην ιστορική μνήμη το ρόλο του Εθνικού Κυβερνήτη στο Έπος του ´40…
Ίσως είναι η πρωτόγνωρα διαυγής εποπτεία των εξελίξεων στην παγκόσμια πολιτική κονίστρα και η βαθειά αντίληψη του γεωστρατηγικού βάθους του Ελληνισμού και των ορίων του, δίχως συναισθηματικές παρωπίδες ή καιροσκοπισμούς. Σε αυτό το πλαίσιο τοποθετούνται τόσο η πλήρης αντίθεσή του στην απόβαση του Ελληνικού Στρατού στην Ιωνία, όσο και η επιβολή της αστικής δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, που σήμανε το τέλος μιας τρικυμιώδους περιόδου συνυφασμένης με αλλεπάλληλα στρατιωτικά κινήματα (σαν αυτό του 1967, που οδήγησε στην Απριλιανή Χούντα). Στη διαυγή εποπτεία της διεθνούς σκακιέρας οφείλεται επίσης η ήδη από το φθινόπωρο του 1936 συνειδητή επιλογή της παράταξης, στο πλευρό της οποίας η Ελλάδα θα έμπαινε στον επερχόμενο μεγάλο πόλεμο (1,2,3).
Ίσως είναι πάλι η συστηματική και διακριτική ηθική και υλική προπαρασκευή της κοινωνίας και των ενόπλων δυνάμεων για τον τιτάνιο αγώνα ενάντια στον Άξονα (π.χ. Γραμμή Μεταξά στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, πολεμική αεροπορία). H αταλάντευτη προσήλωση σε σαφώς οριοθετημένους γεωπολιτικούς σκοπούς. Η στιβαρότητα που αποπνέει η διαχείριση των εθνικών υποθέσεων από το Μεταξά. Το σταθερό και σίγουρο κράτημα του τιμονιού. Όλα τούτα επέτρεψαν την κατάλληλη στιγμή στο Δαυίδ να κατατροπώσει στη Πίνδο ένα Γολιάθ με ηθικώς πήλινα πόδια.
Ίσως είναι η λυσσαλέα αντίστασή του Μεταξά στις εύκολες αποφάσεις και η σχεδόν καλβινιστική εγκράτεια του έναντι των σειρήνων του λαϊκισμού. Έτσι περιορίστηκε το εύρος της προέλασης του Ελληνικού Στρατού έως τα βόρεια γεωγραφικά όρια των βορειοηπερωτικών ελληνικών κοινοτήτων και δεν επεκτάθηκε βαθύτερα στο Αλβανικό έδαφος, προκειμένου να μη ξυπνήσουν τα φαντάσματα της Μικρασίας.
Ο Θιακιώτης Εθνικός Κυβερνήτης είναι αδιαμφισβήτητα ένα τέκνο της εποχής του. Μιας εποχής που δονείτο από τις βαθιά διχαστικές λογικές, από κινηματικές και στρατοκρατικές απόπειρες ως μέσο πολιτικής επιβολής και από τη στρεβλή λειτουργία της Δημοκρατίας, Ίσως είναι το μεγαλύτερο επίτευγμά του Ι. Μεταξά ότι στο ιστορικό πλαίσιο των χρόνων της διακυβέρνησης του (π.χ. επιβολή δικτατορίας, αυταρχισμός, περιορισμός της ελευθερίας του τύπου, διωγμός των κομμουνιστών) χαλύβδωσε την ενότητα της διαιρεμένης κοινωνίας, προώθησε καίριες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις (π.χ. καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας και της κοινωνικής ασφάλισης, στροφή προς τη δημοτική γλώσσα), επούλωσε εν πολλοίς τις πληγές του εθνικού διχασμού και οδήγησε το έθνος στη Νίκη και τη Δόξα.
Αυτή η ενότητα, σε συνδυασμό με τη συμπηξη μιας δημοκρατικής πρωτοπορίας με συνείδηση της ιστορικής πορείας του Γένους και την ανάδειξη ενός δημοκρατικού ηγέτη με καθαρά χέρια και πάθος ανιδιοτελούς προσφοράς είναι σήμερα κεντρικά κοινωνικά αιτήματα, προκειμένου η πατρίδα να επιστρέψει σε τροχιά δημιουργίας και προκοπής. «Υπάρχουν στιγμές στις οποίες ένας λαός οφείλει, αν θέλει να μείνει μεγάλος, να είναι ικανός να πολεμήσει, έστω και χωρίς ελπίδα νίκης…μόνον διότι πρέπει», άλλωστε «δια τους Έλληνας υπέρ την Νίκην η Δόξα» (Ι. Μεταξάς).
1. Δ.Γ. Φωκάς. Έκθεσις επί της δράσεως του Β. Ναυτικού κατά τον πόλεμον 1940-1944. Τόμ. Α, Ιστορική Υπηρεσία Βασιλικού Ναυτικού, Αθήνα, 1953, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών
2. Ι. Μεταξάς. Το προσωπικό ημερολόγιο του, Ίκαρος, Αθήνα, 1964
3. G. Gafenco, Derniers Jours de L’Europe, Un voyage diplomatique en 1939, Εgloff, Paris, 1946
“Πελοπόννησος”. 26 Οκτωβρίου 2013