Του Δρ. Π. Κ. Αλεξόπουλου, Ψυχιάτρου
Ο λαϊκισμός έχει εν πολλοίς ταυτιστεί με τη δημαγωγία και τη δημοκοπία. O λαϊκισμός σήμερα στην Ελλάδα χωράει τα πάντα: από την αντισυστημική Ακροδεξιά, έως τα τελετουργικά της αγανάκτησης και την ανάδυση της ριζοσπαστικής Αριστεράς του ΣΥΡΙΖΑ ως κυβερνώσας Αριστεράς. Είναι άραγε ο λαϊκισμός μια έννοια που γίνεται πραγματικά κατανοητή, ή ο καθένας την αντιλαμβάνεται μόνο εν μέρει και πάντα με το δικό του νεφελώδη τρόπο;
Ο ομότιμος καθηγητής της φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Παναγιώτης Νούτσος βρέθηκε πριν λίγες μέρες στην Πάτρα, στο φιλόξενο κήπο του «Πολύεδρου» και προσπάθησε με ενάργεια να σκιαγραφήσει την έννοια του λαϊκισμού. Για τον καθηγητή Παναγιώτη Νούτσο λαϊκισμός είναι η εύκολη μετατροπή του μέρους σε όλο. Είναι «κάθε πολιτική γενίκευση, που έχει ως καμβά και όριο το λαό ή την κοινή γνώμη και κινητήρια δύναμη το κόμμα». Στο πλαίσιο αυτής της γενίκευσης προσπερνιούνται ή αποσιωπούνται «οι εκάστοτε εσωτερικές αντιθέσεις του λαού που διεκδικεί την αλλαγή». Ένα καλό παράδειγμα λαϊκισμού συνιστά το παλιό σύνθημα διαφόρων κινητοποιήσεων: νόμος είναι το δίκαιο του εργάτη. Το δίκαιο, το συμφέρον του μέρους, μιας συγκεκριμένης κοινωνικής τάξης μετατρέπεται σε κανόνα δικαίου που ρυθμίζει τις σχέσεις του συνόλου της κοινωνίας. Οι συμμετέχοντες στην κινητοποίηση ταυτίζονται με το σύνολο του λαού. Οι ταξικές και άλλες κοινωνικές διαφορές παραμερίζονται. Αυτή η αποσιώπηση των ανωτέρω διαφoρών συνδέεται με τον υπερτονισμό του δημοκρατικού κανόνα του σεβασμού της άποψης της πλειοψηφίας, εις βάρος άλλων αρχών του κράτους δικαίου όπως η εγγύηση των ατομικών οικονομικών και πολιτικών δικαιωμάτων όλων των πολιτών, και κυρίως αυτών που βρίσκονται εκτός του πλειοψηφικού ρεύματος.
Ο λαϊκισμός τοποθετεί τις κοινωνίες στο κέντρο ενός φαύλου κύκλου εκφυλισμού της δημοκρατίας. Προβλήματα στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, όπως η αποξένωση του λαού από την ελιτίστικη άρχουσα τάξη, τα ελλείμματα εμπιστοσύνης και αντιπροσώπευσης, τα διαρκώς επιδεινούμενα κοινωνικά ζητήματα στρώνουν το δρόμο για τις απλουστευτικές λαϊκίστικες αντιλήψεις. Οι τελευταίες ναρκοθετούν το κράτος δικαίου (ατομικά δικαιώματα κλπ.) και οξύνουν έτσι περαιτέρω τις δυσλειτουργίες του πολιτικού συστήματος, σχηματίζοντας ένα φαύλο κύκλο.
Το ερώτημα είναι πώς σπάει αυτός ο φαύλος κύκλος. Αντίδοτο σε αυτή την κρίση εμπιστοσύνης ίσως να είναι η εμβάθυνση στη δημοκρατική ιδέα. Όταν οι ηγεσίες επιτηρούνται στενά και λογοδοτούν συχνά, όταν οι εκάστοτε αποφάσεις δικαιολογούνται και η δημόσια διαβούλευση είναι γόνιμη και ελικρινής, καλλιεργείται κλίμα εμπιστοσύνης στη λειτουργία της πολιτείας. Η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου και των κανόνων λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος δύναται να οδηγήσει στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο πολιτικό σύστημα. Η εμβάθυνση της δημοκρατίας και η εμμονή στις αρχές του κράτους δικαίου ίσως να συνιστούν καλές απαντήσεις στο φλέγον και ακανθώδες ζήτημα του λαϊκισμού.
“Πελοπόννησος”, 11 Οκτωβρίου 2016