Σχόλιο στο βιβλίο «Παναγιώτης Κανελλόπουλος 1902-1986» του κ. Χρ. Μούλια (Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη)
Του Π. Κ. Αλεξόπουλου, Ιατρού της Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπευτικής Κλινικής του Πολυτεχνείου του Μονάχου
Η απόπειρα σκιαγράφησης και αποτίμησης του έργου και της προσωπικότητας του μακράν πιο ευρυμαθούς ανά την υφήλιο πρωθυπουργού του 20ου αιώνα (Literary Times, 1977) σε 221 σελίδες ενός βιβλίου συνιστά αναμφισβήτητα μια επικίνδυνη σχοινοβασία στην κόψη του επισφαλούς. Η απόπειρα του κ. Χρήστου Μούλια να διαλεχθεί «τίμια και νηφάλια» με την πολυεπίπεδη δράση και σκέψη του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στέφεται με επιτυχία, παρά το ριψοκίνδυνο χαρακτήρα του εγχειρήματος. Επιτυγχάνει στην αποστολή της διότι δεν εγκλωβίζεται σε μια στείρα παρουσίαση του έργου του κορυφαίου διανοητή και πολιτικού. Δεν επαναλαμβάνει απλά και απρόσωπα το γνωστό. Εκπέμπει τη λάμψη και τον ενθουσιασμό της ματιάς του μαθητή που μιλά έμπλεος θαυμασμού για τον άξιο δάσκαλο του. Παρότι ο κ. Χρήστος Μούλιας ταλαντεύεται επικίνδυνα ανάμεσα σε μια χρονολογική και θεματική παρουσίαση της πορείας του διανοούμενου και του πολιτικού ανδρός Κανελλόπουλου με αποτέλεσμα να εμφανίζει η δομή ορισμένες αδυναμίες, αυτές είναι –όπως εύστοχα επισημαίνει στον πρόλογο του βιβλίου ο ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος- για τον αναγνώστη αμελητέες. Έχοντας μελετήσει βαθιά και γόνιμα εμβαθύνει στο έργο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου ο συγγραφέας δεν διστάζει να θέσει το δάκτυλον εις τον τύπον των ήλων, όχι μόνον των λαμπρών σημείων της διαδρομής του κορυφαίου ανδρός, αλλά και των λιγότερο φωτεινών ή επιτυχημένων (π.χ. έλλειψη θεατρικότητας και παραγνώριση των κανόνων της σκηνικής οικονομίας του θεατρικού έργου «Όλιβερ Κρόμβελ»). Καταπιάνεται με τον σφαιρικό, ερμηνευτικό σχολιασμό της φιλοσοφικής-κοινωνιολογικής σκέψης του Π. Κανελλόπουλου, αλλά και των πολιτικών επιλογών του. Έργο πνευματικά και δομικά εξαιρετικά δυσχερές λόγω του εξελικτικού, δυναμικού και πολύπλευρου χαρακτήρα του πνευματικού στοχασμού και της πολυσχιδούς πολιτικής δράσης του Κανελλόπουλου, που διαπνέονται και χαρακτηρίζονται από «την δύναμη του ιστορικώς νοείν».
Το πόνημα του κ. Χρήστου Μούλια δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον μόνον ως επιτομή και σύντομος, αλλά εμβριθής σχολιασμός του έργου του Κανελλόπουλου. Η κύρια συνεισφορά του έγκειται στην ανάδειξη, υπενθύμιση και ανάσυρση στο φως ύστερα από βαθιά και κοπιώδη έρευνα αρχείων, γεγονότων, καταγραφών λόγου και θέσεων που ερμηνεύουν την πατριωτική δράση και αναδεικνύουν την ενάργεια της φιλοσοφικής-κοινωνιολογικής πνευματικής παραγωγής του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Η ανάδειξη της προφητικής κριτικής του Κωνσταντίνου Φιλόπουλου το 1920 σχετικά με την πρωτόλεια ποιητική συλλογή «Ρυθμοί στα κύματα» του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, η ερμηνευτική προσέγγιση της απόπειρας ηθικής σπίλωσης της πολιτικής δράσης του Κανελλόπουλου από τους κορυφαίους ταγούς της Αριστεράς Δημήτριο Γληνό το 1936 και Νίκο Μπελογιάννη δέκα χρόνια αργότερα, αλλά και η αναφορά στο παροδικό «ερωτικό ειδύλλιο» του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου, τότε αρχηγού των Συντηρητικών Φιλελευθέρων με τους εκλογικούς συνδυασμούς του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος, προσθέτουν εντέχνως ψηφίδες στο μωσαϊκό της διαδρομής του ευαίσθητου και ενεργού πολίτη Κανελλόπουλου. Παράλληλα η εστίαση της πένας του Χρ. Μούλια στην βαθμιαία μετεξέλιξη της στάσης του διανοούμενου Κανελλόπουλου από την αρχική απόρριψη στην αναγνώριση και στον θαυμασμό της πνευματικής προσφοράς του Βυζαντίου στο οικοδόμημα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, η προβολή της δημόσιας πρόβλεψης τον Μάρτιο του 1966 του τέλους του Ψυχρού πολέμου και η απόπειρα ερμηνείας τόσο της αλλαγής της πολιτικής γραμμής του έναντι της Ενώσεως Κέντρου στις αρχές του 1966, όσο και της επιλογής της κρίσιμης σύσκεψης υπό τον Φαίδωνα Γκιζίκη τον Ιούλιο του `74 να μετακληθεί ο Κων. Καραμανλής εκ Παρισίων και να μην σχηματίσει τελικά κυβέρνηση ο ανατραπείς από τους Απριλιανούς κινηματίες Παναγιώτης Κανελλόπουλος συμβάλλουν στην ιστορική, πολιτική και πολιτισμική αυτοσυνειδησία του σύγχρονου Ελληνισμού.
Ο κ. Χρήστος Μούλιας μέσα από το τελευταίο πόνημα του δεν δικαιώνει μόνον τον τίτλο του ιστορικού ερευνητή. Αναδεικνύεται σε έναν συγγραφέα που διαλέγεται με τις προκλήσεις του παρόντος. Μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο βαθιάς κρίσης ηθικών προσανατολισμών και ανθρωπίνων αξιών αντλεί «πολεμοφόδια και εξοπλισμό» από την πνευματική παραγωγή του Παναγιώτη Κανελλόπουλου για την χάραξη και την οργάνωση πνευματικής αμυντικής οχυρωματικής γραμμής. Καταφεύγοντας στη γραφίδα του Κανελλόπουλου, πασχίζει εντέχνως να ενεργοποιήσει και να συνεγείρει ηθικά και πνευματικά τις συνειδήσεις των αναγνωστών του. Το βιβλίο διαλέγεται καίρια και ουσιαστικά με την προβληματική και τα αδιέξοδα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Αμφισβητεί την ηθική των συμπεριφορών που οδηγούν στη διαφθορά και ναρκοθετούν τον σύγχρονο ελλαδικό βίο («Δεν είναι διόλου κακό να ντραπεί κανείς. Κακό είναι να μην έχει την ικανότητα να ντραπεί, όταν οι πράξεις του είναι άξιες ντροπής»). Καταδικάζει την κραυγαλέα αναντιστοιχία λόγων και πράξεων που δηλητηριάζει την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα («Η αλήθεια των λόγων πρέπει να συνοδεύεται από την αρετή του βίου»). Καταγγέλει την ουσιαστική εξάλειψη του κράτους δικαίου μέσω της ποδηγέτησης της δικαιοσύνης από την εκτελεστική εξουσία («Είναι ψέμα, ότι μπορεί η Δημοκρατία να σταθεί εμπειρικά, χωρίς Δικαιοσύνη»). Αναδεικνύει τον αλλοτριωμένο χαρακτήρα της επίσημης εκκλησίας που τείνει να μετατραπεί σε εκκοσμικευμένο φιλανθρωπικό ίδρυμα («Για να εκσυγχρονιστεί η εκκλησία πρέπει να καταδεχθεί να κατέβει πάλι στις Κατακόμβες»). Επισημαίνει τα αδιέξοδα του πληθωριστικής παραγωγής ανεπαρκούς επιστημονικής καταρτίσεως επιστημόνων («Σημασία για τη χώρα μας έχει όχι ο πολλαπλασιασμός του επιστημονικού δυναμικού, αλλά η ποιοτική βελτίωση αυτού του δυναμικού. Ο πολλαπλασιασμός είναι επικίνδυνος για εκείνους που θα πολλαπλασιασθούν και για την κοινωνία που θα τον υποστεί»). Δοκιμάζει έμμεσα τις ηθικές αντοχές του δογματισμού και της τυφλής στράτευσης σε ιδεολογίες. Τέτοιες συμπεριφορές κυριάρχησαν τις τελευταίες δεκαετίες στο τόπο μας στα πλαίσια της παντοκρατορίας δογμάτων και ιδεολογιών ξεπερασμένων από τον ρου της ιστορίας («Όλες οι ιδεολογίες είναι παγίδες που κάνουν τον άνθρωπο να γίνεται μάζα, να χάνει την αίσθηση του ατομικού εαυτού του…να γίνεται Κάιν για να εκτελέσει το ιδεολογικό καθήκον του, να καταπατά τις δέκα εντολές για να εκπληρώσει την ενδέκατη, την υπερβατική και ανύπαρκτη»).
Σε μια εποχή πνευματικής μονομέρειας, αποθεώσεως της εξειδικεύσεως και αποστασίας των πνευματικών ανθρώπων και των πολιτικών ανδρών ο κ. Χρήστος Μούλιας με το βιβλίο του για τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο προβάλλει έναν οικουμενικό δάσκαλο με πνευματικά και πολιτικοκοινωνικά ασυμβίβαστη δράση έναντι των πάσης φύσεως ολοκληρωτισμών και δογματισμών και έναν ταγό της ηθικής όψης της δημοκρατίας. Προσφέρει στη νέα γενιά της χειμαζόμενης Ελλάδος ένα πνευματικό «εργαλείο» ελπίδας, πατριωτικής στράτευσης και ακαταπόνητης γόνιμης και κοινωνικά ωφέλιμης δράσης. Το πόνημα του κ. Μούλια υπηρετεί την αναγκαιότητα της επιστροφής –τούτη την ώρα της κρίσης, της παρακμής και της πτώσης των συλλογικών παρωπίδων μας- στις γνήσιες πηγές του Ελληνικού πνεύματος. Καλεί σε αναψηλάφηση των πνευματικών θησαυρών που εμπνέουν και δικαιώνουν τον αγώνα –προσωπικό και συλλογικό- της επανεύρεσης της αρμονίας, της ηθικής και της ποιότητας του τρόπου των Ελλήνων. Μας καλεί να υπακούσουμε στο διαχρονικό πρόσταγμα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου: «…Απαιτώ να κερδίσουμε την ηθική μάχη που δίνουμε μπρος στα μάτια όλου του κόσμου», άλλωστε «από το παρελθόν θα διασωθεί μόνον ό,τι είναι μεγάλο, θετικό, αρρενωπό, πανάρχαιο. Και τέτοιο –μεγάλο, αρρενωπό και πανάρχαιο- είναι μόνον ένα: Η Ελλάς…»
“Η Πρωϊνή Γνώμη” των Πατρών, 18 Απριλίου 2010
“Ο Εκκλησιολόγος”, 24 Απριλίου 2010