Online training of secondary education professors for using ICT in economics and social sciences: insights and reflections

Featured image by Gerd Altmann from Pixabay

Ένας μικρός πρόλογος

Με τη Γεωργία, το Δημήτρη, το Θοδωρή, την Κατερίνα, τη Μαρίνα, το Νίκο, την Πέπη, τη Στέλλα και το Στέφανο γνωριστήκαμε και συνεργαστήκαμε στο πλαίσιο της εκπαίδευσης επιμορφωτών Β’ επιπέδου στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστημιακό Κέντρο Εκπαίδευσης (ΠΑΚΕ) του Πανεπιστημίου Πατρών, το διάστημα Ιανουάριος έως Ιούλιος 2019. Εγώ ήμουν εκπαιδεύτρια και εκείνοι καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που έχοντας ειδικότητα στις οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες και υψηλό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων, εκπαιδεύονταν περαιτέρω στην καινοτόμο ένταξη εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική πράξη στο σχολείο τους. 

Υψηλοί μαθησιακοί στόχοι έπρεπε να επιτευχθούν σε 6 μήνες, λειτουργώντας σε ένα σύνθετο περιβάλλον μικτής μάθησης: τη μία δια ζώσης συνεδρία ένα σαββατοκύριακο το μήνα ακολουθούσαν 2 τρίωρες σύγχρονες συνεδρίες (κάθε Τρίτη και Πέμπτη) και 2 ασύγχρονες δραστηριότητες, των 3 ωρών έκαστη, κάθε εβδομάδα. Για τους εκπαιδευόμενους το moodle, που χρησιμοποιήθηκε ως ασύγχρονο εργαλείο τηλε-εκπαίδευσης, και το blackboard collaborate, που υποστήριξε τις σύγχρονες συνεδρίες, έγιναν δεύτερο σπίτι τους. Ταυτόχρονα με τις υπόλοιπες υποχρεώσεις τους, έδωσαν μία απαιτητική μάχη. Αν άξιζε τον κόπο για εκείνους θα φανεί στην πράξη…

Για εμένα στη συγκεκριμένη περίπτωση ίσχυσε το ότι “ο εκπαιδευτής μαθαίνει ταυτόχρονα με τους εκπαιδευόμενούς του”.  Η online εκπαίδευση έμπειρων εκπαιδευτών, με υψηλό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων, ήταν μία δυνατή εμπειρία, με θετικό αντίκτυπο στις δυνατότητές μου ως εκπαιδευτικό. Για μένα σίγουρα άξιζε τον κόπο!

Οι προκλήσεις…

Η εκπαίδευση εκπαιδευτικών κοινωνικών και οικονομικών επιστημών για την καινοτόμο ένταξη εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική πράξη σε ένα περιβάλλον μικτής μάθησης, όπως είχε σχεδιαστεί για τα ΠΑΚΕ, ενείχει πολλές προκλήσεις. Σε μία προσπάθεια κωδικοποίησής τους μπορώ να εντάξω τις προκλήσεις στις ακόλουθες πέντε διαστάσεις:

1. Οργάνωση της εκπαίδευσης στα ΠΑΚΕ
2. Ενεργή εκπαίδευση σε περιβάλλον μικτής μάθησης
3. Εκπαίδευση εκπαιδευτικών
4. Καινοτόμος ένταξη εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία
5. Ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων στη διδακτική των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών

Οργάνωση της εκπαίδευσης στα ΠΑΚΕ

Σε σχέση με την πρώτη διάσταση, ο εκπαιδευτικός στα ΠΑΚΕ έπρεπε να διδάξει με βάση ένα πρότυπο εκπαιδευτικό υλικό που είχε σχεδιαστεί και δημιουργηθεί από μία κεντρική επιστημονική ομάδα και όχι τους τελικούς διδάσκοντες. Στη διδασκαλία του Προγράμματος Σπουδών εμπλέκονταν πολλοί εκπαιδευτές, στον κάθε εκπαιδευτή αναλογούσε ένα συγκεκριμένο μικρό τμήμα του προγράμματος, πολλές φορές στη διδασκαλία χρονικά μη συνεχόμενο. Έπρεπε να αντιμετωπιστεί η ανακάλυψη και γνώση του υλικού που είχε δημιουργήσει κάποιος άλλος, η δημιουργία της συνολικής εικόνας του προγράμματος σπουδών ή της διδακτικής ενότητας, ο συντονισμός με τους άλλους διδάσκοντες ώστε οι εκπαιδευόμενοι να έβλεπαν μία ενιαία εκπαιδευτική προσπάθεια. Οι τρόποι αντιμετώπισης αυτών των προκλήσεων απαιτούσαν τη μελέτη του εκπαιδευτικού υλικού περισσότερων ενοτήτων, την παρακολούθηση των βιντεοσκοπημένων συνεδριών σε ενότητες που προηγούνταν της δικής μου, την επισκόπηση των δραστηριοτήτων που είχαν υλοποιήσει ήδη οι εκπαιδευόμενοί μου, την πρωτοβουλία επικοινωνίας με άλλους διδάσκοντες ώστε να μην ανατεθούν παρόμοιες δραστηριότητες που θα κούραζαν τους εκπαιδευόμενους. 

Ενεργή εκπαίδευση σε περιβάλλον μικτής μάθησης

Η διδασκαλία σε ένα περιβάλλον μικτής μάθησης είναι μία σύνθετη διαδικασία για οποιαδήποτε εκπαιδευτικό, πόσο μάλλον για κάποιον που διδάσκει στην ελληνική Τριτοβάθμια εκπαίδευση όπου κυριαρχεί η διδασκαλία στο αμφιθέατρο. Η διδασκαλία στα ΠΑΚΕ δημιουργούσε νέες προκλήσεις καθώς συνδύαζε δια ζώσης συνεδρίες σε εργαστήριο στο Πανεπιστήμιο Πατρών, ασύγχρονη εκπαίδευση μέσω του moodle, και σύγχρονη διδασκαλία μέσω του blackboard collaborate. Η μάθηση είχε σχεδιαστεί ως ενεργή. Οι εκπαιδευόμενοι έπρεπε να υλοποιούν συνεχώς δραστηριότητες. Δύο ασύγχρονες δραστηριότητες την εβδομάδα, που έπρεπε να αναρτηθούν στο moodle, και δύο δραστηριότητες σε κάθε σύγχρονη συνεδρία συνεργαζόμενοι συνήθως ομαδικά μέσω του blackboard collaborate.

Στο περιβάλλον αυτό, η πρώτη πρόσκληση που έπρεπε να ξεπεράσω συγκεκριμένα εγώ είναι αυτό της “απόστασης”. Ο ορισμός μου ως μόνο online εκπαιδεύτρια, δεν μου παρείχε τη δυνατότητα της δια ζώσης συνάντησης με τους εκπαιδευόμενους. Για να αποκτήσω την ανθρώπινη επαφή, σημαντική για εμένα στη συγκεκριμένη περίπτωση καθώς αφορούσε εκπαίδευση συναδέλφων, χρησιμοποίησα κλασική τεχνική “σπασίματος του πάγου”. Πήγα και τους γνώρισα από κοντά την πρώτη φορά που ήρθαν στην Πάτρα σε ένα διάλειμμα. Καθώς το “σπάσιμο του πάγου” είναι σημαντικό, για σχετικές ιδέες σε online εκπαίδευση ενηλίκων δείτε εδώ. Σύμφωνα με προσωπική εμπειρία, βρήκα αποτελεσματική τη συνεργατική δημιουργία από τους εκπαιδευόμενους μίας google παρουσίασης, όπου ο καθένας θα παρουσίαζε σύντομα τον εαυτό του και τις προσδοκίες του από το μάθημα σε ένα slide ακολουθώντας κοινό πρότυπο.

Η κλασική πρόκληση της χρήσης νέων εργαλείων πληροφορικής ξεπεράστηκε σύντομα λόγω ειδικότητας, προηγούμενης εμπειρίας σε εργαλεία online μάθησης, την αμέριστη συμπαράσταση των εκπαιδευομένων μου, οι οποίοι με ανέχτηκαν τις πρώτες φορές που χρησιμοποίησα το backboard collaborate χωρίς να τους δώσω δικαιώματα presenter, και τη βοήθεια του τεχνικού μας υπεύθυνου Σπύρου Ν. Παρά τις προηγούμενες δοκιμές προετοιμασίας σε άδεια εικονικά δωμάτια, η υποστήριξη του Σπύρου ήταν ουσιαστική, καθώς οι πραγματικές online συνθήκες δεν μπορούν εύκολα να προσομοιωθούν. 

Η εμπειρία μου στη χρήση του eclass με βοήθησε να προσαρμοστώ γρήγορα στο ασύγχρονο περιβάλλον του moodle, παρά το γεγονός ότι η οργάνωση του εκπαιδευτικού υλικού ανά πακέτο αντικειμένου πρέπει να βελτιωθεί παραλείποντας τη βαθιά ιεραρχία ανά συνεδρία. Μία οργάνωση “flat and bushy” των εκπαιδευτικών αντικειμένων στο moodle θα βοηθούσε την πλοήγηση στο υλικό και τις ασύγχρονες δραστηριότητες. Για να κρύψω αυτή την πολυπλοκότητα από τους εκπαιδευόμενους, προσπάθησα να δουλέψω με φύλλα εργασιών/δραστηριοτήτων ως google doc, όπου παρέθετα απευθείας τους συνδέσμους προς το moodle για το υλικό μελέτης και αναφοράς, το χώρο συζητήσεων και το χώρο ανάρτησης των εργασιών, προσθέτοντας δικό μου εκπαιδευτικό υλικό σε διάφορες μορφές και σύντομα video, θέτοντας ταυτόχρονα και το πρότυπο της απάντησης.

Σε ένα κλασικό online σύγχρονο περιβάλλον εκπαίδευσης η ενεργή συμμετοχή των εκπαιδευομένων αποτελεί επίσης πρόκληση. Σε μία αίθουσα διδασκαλίας ή σε ένα εργαστήριο μπορείς να καταλάβεις ποιός σε παρακολουθεί και ποιος όχι. Στην εικονική όμως τάξη, όπου οι συμμετέχοντες βρίσκονται στην άνεση του σπιτιού τους, κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο. Στη δική μας περίπτωση, έπρεπε ταυτόχρονα να νικηθεί και η κούραση των εκπαιδευομένων λόγω του της διάρκειας των σύγχρονων συνεδρίων και του όγκου των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Εκτός από το chat με τα συμπαθητικά emoticon των εκπαιδευομένων μου, και παρά το γεγονός ότι τα άμεσα μηνύματα αποσπούν την προσοχή του εκπαιδευτή από το παράθυρο της παρουσίασης, ορισμένες κλασικές προτάσεις για την ενίσχυση της online εμπλοκής των εκπαιδευομένων στη σύγχρονη διδακτική διαδικασία είναι: περιορισμός των online εισηγήσεων / παρουσιάσεων, συχνές ερωτήσεις προς τους εκπαιδευόμενους, εκχώρηση του λόγου για παρουσίαση τμημάτων του αντικειμένου από τους εκπαιδευόμενους σύμφωνα με τα βιώματά τους, συχνή εναλλαγή εισηγήσεων με online δραστηριότητες. Τελευταίο θα αφήσω τα διαλείμματα ανά ώρα, αναγκαία για την ανασύνταξη όλων μας. Ορισμένες ιδέες για online δραστηριότητες παρέχουν οι παρακάτω πηγές:

• Illinois Online Network (ION) Online Teaching Activity Index
• Learning Activities and Active Learning Online τμήμα του online μαθήματος IU – Teaching Online του Indiana University 

Εκπαίδευση εκπαιδευτικών

Η εκπαίδευση εκπαιδευτικών δεν είναι μία απλή εκπαίδευση ενηλίκων. Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται ένα συγκροτημένο και προσδιορισμένο με ακρίβεια σύστημα επιμόρφωσης, το οποίο θα διαθέτει συνέχεια και συνέπεια και θα λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές τους ανάγκες (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2009). Από τις ανάγκες των εκπαιδευτικών που αναφέρει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2009, σελ. 9), εκτός από την αξιοποίηση των ΤΠΕ, σταχυολογώ τη σύνδεση  θεωρίας και πράξης, με δειγματικές διδασκαλίες, μελέτες περίπτωσης, κλπ. και την αντιμετώπιση πρακτικών ζητημάτων της καθημερινής διδακτικής πρακτικής και επίλυση εκπαιδευτικών προβλημάτων.  

Ειδικότερα η επιμόρφωση εκπαιδευτικών μέσω ανοικτής και απομακρυσμένης εκπαίδευσης είναι ένα σύνθετο θέμα καθώς συνθέτει προκλήσεις και από τα δύο πεδία, αυτό της επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και αυτό της απομακρυσμένης εκπαίδευσης, όπως εύστοχα αναλύεται στο συλλογικό τόμο των Danaher & Umar (2010). Στο έργο αυτό, οι Simpson & Kehrwald (2010) θεωρούν ότι οι βασικές αρχές της online εκπαίδευσης εκπαιδευτικών πρέπει να κυμαίνονται από την ολοκλήρωση, τη συνοχή και τη συνάφεια, στην αλληλεπίδραση και τη διερεύνηση, στον αναστοχασμό και την προώθηση της διάθεσης για δια βίου μάθηση και εργασία με άλλους.

Οι προσκλήσεις για εμένα ήταν πολλές και γίνονταν περισσότερο έντονες καθώς στην ουσία έπρεπε να γεφυρώσω τη διαφορά στη βαθμίδα εκπαίδευσης όπου λειτουργούσα εγώ και οι μαθητές μου. Έπρεπε να προσαρμόσω τις δικές μου εμπειρίες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με τις δικές τους στη δευτεροβάθμια, που εκ των πραγμάτων ήταν δύσκολο να καταφέρω. Θεωρώ επίσης ότι δεν μου ήταν εύκολο να προσαρμοστώ στο βαρύ πρόγραμμα των εκπαιδευομένων μου. Είναι σημαντικό στην εκπαίδευση ενηλίκων να έχουμε διαστασιολογήσει σωστά τις εργασίες που αναθέτουμε και να εκτιμούμε σωστά τον απαιτούμενο χρόνο. 

Η προσπάθεια μου λοιπόν επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των εξής προκλήσεων:

• Στην ενσωμάτωση της αξίας του αναστοχασμού
• Στη σύνδεση θεωρίας και πράξης διατηρώντας την αξία της συνάφειας με το γνωστικό αντικείμενο των εκπαιδευομένων

Σε σχέση με τον αναστοχασμό, χρησιμοποίησα θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις. Αναλυτικότερα:

• Θεωρητικά παρουσίασα τη σημασία της ανατροφοδότησης από τους ομότιμους, δηλαδή τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς (peer review), και τους μαθητές, δίνοντας παραδείγματα από μεθόδους αξιολόγησης που χρησιμοποιώ στα μαθήματα που διδάσκω και το πλαίσιο διασφάλισης ποιότητας που χρησιμοποιεί το Πανεπιστήμιο Πατρών. Επίσης, έδωσα ως αναφορά παρουσίαση μεθόδων αξιολόγησης σε περιβάλλοντα μικτής μάθησης.
• Πρακτικά μέσω της ανατροφοδότησης που παρείχα στις εργασίες των μαθητών μου μέσω του σχολιασμού τους σε google doc και κατά τη βαθμολόγηση τους στο moodle

Σε σχέση με τη σύνδεση θεωρίας και πράξης διατηρώντας τη συνάφεια:

• Παρουσίασα στους εκπαιδευόμενους μου τα δικά μου online μαθήματα και τον τρόπο που εγώ χρησιμοποιώ τις ΤΠΕ στην εκπαιδευτική πράξη στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών. Παράδειγμα αποτελεί το μάθημα “Ένας μαθησιακός περίπατος στην Ψηφιακή Επιχειρηματικότητα”
• Τους ανέθεσα δραστηριότητες για την ενσωμάτωση ΤΠΕ στην διδασκαλία αντικειμένου από το αναλυτικό πρόγραμμα της Β Λυκείου που σχετιζόταν με το δικό μου γνωστικό αντικείμενο και τη δική μου έρευνα. Παράδειγμα αποτελεί η εργασία για τα κοινωνικά δίκτυα και η μικροδιδασκαλία για τα fake news.

Χρήσιμη συμβουλή στους εκπαιδευτικούς ενηλίκων σε online προγράμματα: Προσαρμοστείτε στη διάθεση των μαθητών σας. Προσαρμόστε τις εκπαιδευτικές σας δραστηριότητες στα βιώματα των εκπαιδευομένων σας. Η αντικατάσταση μίας δραστηριότητας με εκείνη της αξιολόγησης μικροδιδασκαλίας που είχε υλοποιήσει ένας εκπαιδευόμενος (ευχαριστούμε Θοδωρή!) από τους υπόλοιπους συν-εκπαιδευόμενους, που αποτελούσε μία διαδικασία ανατροφοδότησης από ομότιμους, ήταν η πιο ενδιαφέρουσα εμπειρία μου ως online εκπαιδευτής.

Καινοτόμος ένταξη εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία

Είμαι εκπαιδεύτρια στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών για την καινοτόμο ένταξη εργαλείων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία και διδάσκω με τη χρήση ΤΠΕ. Αποτελώ παράδειγμα προς μίμηση για τους εκπαιδευόμενούς μου ή ισχύει η ρήση “δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις”; Αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόσκληση στην συγκεκριμένη περίπτωση…Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη σύγχρονων διδακτικών στρατηγικών και κατάλληλων διδακτικών καταστάσεων με τη χρήση ΤΠΕ βασίζονται κυρίως στον εποικοδομισμό (constructivism). Ο εποικοδομισμός αποτελεί μία θεωρία που αντιλαμβάνεται τη μάθηση ως τη διαδικασία τροποποίησης των προϋπαρχουσών γνώσεων, ως μια ενεργή ατομική διαδικασία οικοδόμησης νοήματος μέσω εμπειριών και όχι ως απομνημόνευση εννοιών, γεγονότων και καθολικών αληθειών. Συναφείς προσεγγίσεις περιλαμβάνουν τον κοινωνικό εποικοδομισμό (social constructivism) και τις κοινωνιοπολιτισμικές προσεγγίσεις στη μάθηση (sociocultural theory). Ο κοινωνικός εποικοδομισμός θεωρεί ότι η γνώση, και ειδικά η επιστημονική γνώση, οικοδομείται αφενός διαμέσου συζητήσεων ανάμεσα σε άτομα ή ομάδες που εμπερικλείουν τη δημιουργία και κατανόηση της επικοινωνίας και αφετέρου την από κοινού υλοποίηση δραστηριοτήτων. Επίσης, τις επιστημονικές γνώσεις δεν τις μαθαίνουμε μόνοι μας: κάποιος πρέπει να μας τις διδάξει! Στις κοινωνιοπολιτισμικές προσεγγίσεις, κύριος εκφραστή των οποίων αποτελεί ο Lev Vygotsky, η μάθηση αποτελεί εσωτερίκευση εννοιών και γνώσεων που υπάρχουν στην κοινωνία. Οι μέθοδοι διδασκαλίας στο πλαίσιο των κοινωνιοπολιτισμικών προσεγγίσεων περιλαμβάνουν τη συνεργατική μάθηση, τη μαθησιακή υποστήριξη (scaffolding), την εργασία σε ομάδες και από κοινού επίλυση προβλημάτων, τις κοινότητες μάθησης, τις κοινότητες πρακτικής και τα συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης με υπολογιστές (Πανεπιστήμιο Πατρών & Κόμης, 2015).

Πλούσιο υλικό μπορεί να βρει κανείς στο ανοικτό ακαδημαϊκό μάθημα “Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στη Διδασκαλία και τη Μάθηση” του Β. Κόμη. Πρακτικές ιδέες για την εφαρμογή του εποικοδομισμού σε online περιβάλλον παρέχουν ενδεικτικά οι Koohang et al. (2009) και Holz (2017).

Το ερώτημα προς τον εαυτό μου παραμένει: κατάφερα να κάνω πράξη όσα θεωρώ σωστά για την ενσωμάτωση της χρήσης ΤΠΕ στη διδακτική πράξη; Δεν είμαι η μόνη που αναρωτιέμαι… Διάφορες αναφορές για προκλήσεις και διλήμματα από πλευράς εκπαιδευτικών για την εφαρμογή μεθόδων που εντάσσονται στον εποικοδομισμό συναντιούνται στη βιβλιογραφία (ενδεικτικά Abdal-Haqq, 1998; Windschitl, 2002). Κάνοντας μία αυτοκριτική θεωρώ ότι η αλλαγή νοοτροπίας στη διδασκαλία είναι όντως δύσκολη στην πράξη. Προσπάθησα να ακολουθήσω τις βασικές αρχές του εποικοδομισμού, όπως αυτές καταγράφονται ενδεικτικά από τους Windschitl (2002, σελ. 137) και Koohang et al. (2009, σελ 93). Όμως δεν αντιστάθηκα στη χρήση online τεχνικών επικεντρωμένων στον καθηγητή, όπως η παρουσίαση, η καθοδήγηση και χρήση πολυμέσων, κυρίως βίντεο. Από την άλλη, συνεργάστηκα με τους εκπαιδευόμενους, χρησιμοποιώντας email και τις εφαρμογές ασύγχρονης και σύγχρονης επικοινωνίας και συνεργασίας μέσω Διαδικτύου που παρείχε το moodle (e-forum) και το blackboard collaborate. Η χρήση εφαρμογών γραφείου στο νέφος (google docs, sheets, slides) για διαμοιρασμό, κοινή χρήση αρχείων δραστηριοτήτων και ανατροφοδότηση μέσω σχολίων ήταν το δεξί μου χέρι. Για την επόμενη φορά θα προσπαθήσω περισσότερο κάνοντας χρήση εφαρμογών από το social web (blogs, wikis, κλπ.) και συστημάτων μάθησης μέσω ανακάλυψης, διερεύνησης και οικοδόμησης, έχοντας ένα πρώτο ενδιαφέρον για τους εννοιολογικούς χάρτες. Γηράσκω δ’ αεί πολλά διδασκόμενος.  

Ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων στη διδακτική των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών

Η πρόκληση σχετίζεται με τον τρόπο ενσωμάτωσης των εργαλείων πληροφορικής στη διδακτική των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών. Καθώς η διδασκαλία των οικονομικών τον 21ο αιώνα βασίζεται ακόμα στην “κιμωλία και την ομιλία”, σύμφωνα με τους Becker & Watts (2001) και την έρευνα που πραγματοποίησαν σε καθηγητές πανεπιστημίου οικονομικών επιστημών στις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορούμε εμείς να μιλήσουμε για ένταξη ψηφιακών εργαλείων στις κοινωνικές επιστήμες στο ελληνικό σχολείο;

Το μύθο αυτόν έρχονται να καταρρίψουν διάφορες εργασίες από τον πανεπιστημιακό χώρο, ήδη κατά το ίδιο χρονικό διάστημα. Ενδεικτικά, ο Vachris (1999) παρουσιάζει τη χρήση του συστήματος CNU online, στο οποίο χρησιμοποιεί συζητήσεις μέσω μηνυμάτων για την επικοινωνία και την εκτέλεση εργασιών από τους φοιτητές σε μαθήματα μικρο και μακρο-οικονομίας. Οι Herbert et al. (2003), μελετώντας τη βιβλιογραφία σχετικά με τη διδασκαλία οικονομικών επιστημών σε μεγάλα ακροατήρια, θεωρούν ότι η οικονομική επιστήμη μπορεί να διδαχθεί με τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας και τεχνικών προσανατολισμένων στο φοιτητή, όπως η συνεργατική επίλυση προβλημάτων, η χρήση πόρων και δραστηριοτήτων στο web και η διάδραση μεταξύ φοιτητών σε μικρές ομάδες. Την ίδια περίοδο, οι Doolittle & Hicks (2003) κάνουν σαφές ότι ο εποικοδομισμός είναι το θεωρητικό θεμέλιο για την χρήση της τεχνολογίας στις κοινωνικές επιστήμες. 

Πρόσφατες εργασίες εστιάζουν στις διδακτικές μεθόδους των οικονομικών επιστημών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, κυρίως με τη χρήση ΤΠΕ, ώστε να επιτευχθεί ενεργή μάθηση (active learning), μάθηση μέσα από την πράξη (learning by doing), ακόμα και αντιστροφή της τάξης (flipped classroom). Ενδεικτικά, ο (Hettler (2015) στο εισαγωγικό σημείωμα ειδικής έκδοσης για την ενεργή μάθηση στην οικονομική επιστήμη, παρουσιάζει σύντομα τα άρθρα της ειδικής έκδοσης που δείχνουν πως η χρήση μεθόδων ενεργής μάθησης, οι οποίες υλοποιούνται με τη χρήση τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, μπορεί να αυξήσουν την ενασχόληση, τον ενθουσιασμό και την επιτυχία των φοιτητών σε μαθήματα οικονομικών επιστημών. Οι Balaban et al. (2016) παρουσιάζουν τη χρήση ψηφιακών εργαλείων και online περιεχομένου για την αντιστροφή της τάξης (flip the classroom) σε εισαγωγικό μάθημα στην οικονομική επιστήμη με μεγάλο ακροατήριο. Τέλος, οι Josephson el al. (2019) εξηγούν πως είναι δυνατή η μάθηση μέσα από την πράξη, με τη χρήση ψηφιακών συστημάτων, σε εισαγωγικό μάθημα μακρο-οικονομίας με μεγάλο ακροατήριο.

Τέλος, θέλω να σημειώσω ότι στην πρόκληση ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό οι εκπαιδευόμενοι μου, με πολλές και ευφάνταστες εργασίες. Ενδεικτικά θα παραπέμψω στον ιστότοπο “Οι Κοινωνικές Επιστήμες πάνε Λύκειο” και στην κατηγορία “ΤΠΕ στην εκπαίδευση”, δημιούργημα δύο εκπαιδευομένων μου (ευχαριστούμε Μαρίνα και Γεωργία!). 

Και θα καταλήξω: “Ναι, είναι δυνατή η καινοτόμος ένταξη των ΤΠΕ, ακόμα στη διδασκαλία των κοινωνικών και οικονομικών επιστημών, αρκεί ο εκπαιδευτικός να θέλει, να προσπαθεί να μαθαίνει διαρκώς!” Η απανταχού ύπαρξη των ψηφιακών συσκευών και το καθήκον μας να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να αποκτήσουν ψηφιακές ικανότητες απαιτεί πρώτα εμείς, οι εκπαιδευτικοί, να αποκτήσουμε τις δικές μας ψηφιακές ικανότητες. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ψηφιακών Ικανοτήτων για Εκπαιδευτικούς “DigCompEdu” μας δείχνει το δρόμο.

Οι ευκαιρίες

Αν κανείς παραμείνει στις προκλήσεις θα χάσει το καλύτερο μέρος. Και αυτό σχετίζεται με τις ευκαιρίες που μου παρείχε η εκπαίδευση εκπαιδευτικών για την ένταξη ΤΠΕ στη διδασκαλία. Τολμώ να πω ότι κάθε μία από τις προκλήσεις τις είδα σαν ευκαιρίες….Εδώ ισχύει “ότι ο εκπαιδευτής εκπαιδεύεται ταυτόχρονα με τους εκπαιδευόμενούς του”…

Οι ευκαιρίες λοιπόν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν στη συνειδητοποίηση (για μία ακόμα φορά) της αξίας των ακόλουθων θεμάτων:

• Των αρχών της διδακτικής και της εκπαίδευσης ενηλίκων, γιατί ενήλικες είναι οι φοιτητές, γεγονός που η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση στη χώρα και εμείς οι λειτουργοί της τείνουμε να αγνοούμε
• Των θεωριών μάθησης που βασίζονται στον εποικοδομισμό, τον κοινωνικό εποικοδομισμό και τις κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις
• Της ενεργής μάθησης (active learning)
• Της δημιουργίας πλήρους διδακτικού σεναρίου και δραστηριοτήτων (ευχαριστώ όλους τους μαθητές μου για τα εξαιρετικά παραδείγματα!)
• Του αντίστροφου σχεδιασμού ενός μαθήματος (Backwards Course Design) των Wiggins & McTighe (1998)
• Της αφόρμησης στη διδασκαλία (Ευχαριστώ Θοδωρή!)

Επίσης, στις ευκαιρίες εντάσσεται η εντρύφηση στα ακόλουθα:

• Στα νέα εργαλεία Web 2.0 που χρησιμοποιούσαν και μου έμαθαν οι εκπαιδευόμενοι μου.
• Στο μοντέλο ενσωμάτωσης των ΤΠΕ στη σχολική διδασκαλία που ονομάζεται SAMR (Substitution Augmentation Modification Redefinition), το οποίο προτάθηκε από τον Dr. Ruben R. Puentedura. Δείτε σχετικό video. Για μία κριτική επισκόπηση δείτε Hammilton et al. (2016) (ευχαριστώ το Στέφανο που με έκανε να το ψάξω περισσότερο)

Η σημαντικότερη ευκαιρία όμως ήταν η απαρχή μίας κοινότητας πρακτικής για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ με αποτελεσματικό τρόπο στις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες. Θεωρώ ότι η πρώτη αυτή συνεργασία έφερε κοντά εκπαιδευτικούς που θέλουν να καινοτομούν, που θέλουν συνεχώς να μαθαίνουν, που θέλουν να προσφέρουν. Μία τέτοια κοινότητα πρακτικής μπορεί να βοηθήσει στην ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών μεταξύ διδασκόντων στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση για τα ψηφιακά εργαλεία στις κοινωνικές και οικονομικές επιστήμες και να δημιουργήσει μία συνέχεια για την καλλιέργεια ψηφιακών ικανοτήτων για τους μαθητές μας. Ας το ελπίσουμε!

Αναφορές

Abdal-Haqq, I. (1998). Constructivism in Teacher Education: Considerations for Those Who Would Link Practice to Theory. ERIC Digest.

Balaban Rita A. , Gilleskie Donna B. & Tran Uyen (2016) A quantitative evaluation of the flipped classroom in a large lecture principles of economics course, The Journal of Economic Education, 47:4, 269-287, DOI: 10.1080/00220485.2016.1213679

Becker, W. E., & Watts, M. (2001). Teaching economics at the start of the 21st century: Still chalk-and-talk. American Economic Review, 91(2), 446-451.

Danaher, P. A., & Umar, A. (2010). Teacher education through open and distance learning. Commonwealth of Learning (COL).

Doolittle, P. E., & Hicks, D. (2003). Constructivism as a theoretical foundation for the use of technology in social studies. Theory & Research in Social Education, 31(1), 72-104.

Hamilton, E. R., Rosenberg, J. M., & Akcaoglu, M. (2016). The substitution augmentation modification redefinition (SAMR) model: A critical review and suggestions for its use. TechTrends, 60(5), 433-441.

Herbert, D., Chalmers, D., & Hannam, R. (2003). Teaching large classes: Overcoming the myths. Economic Analysis and Policy, 33(1), 103-117.

Hettler, P. L. (2015). Active learning in economics: increasing student engagement, excitement and success. International Advances in Economic Research, 21(4), 357-361.

Holz Susanah (2017). Practical applications of Constructivism in the online classroom.

Josephson Anna , DeBoer Larry , Nelson Dave  & Zissimopoulos Angelika (2019) Learning to do: Facilitating practice in a large introductory macroeconomics class, The Journal of Economic Education, 50:2, 142-156, DOI: 10.1080/00220485.2019.1582384

Koohang, A., Riley, L., Smith, T., & Schreurs, J. (2009). E-learning and constructivism: From theory to application. Interdisciplinary Journal of E-Learning and Learning Objects, 5(1), 91-109.

Simpson, M., & Kehrwald, B. (2010). Educational principles and policies framing teacher education through open and distance learning. Open and Distance Learning, 23.

Vachris, M. A. (1999). Teaching principles of economics without “chalk and talk”: The experience of CNU online. The Journal of Economic Education, 30(3), 292-303.

Wiggins, Grant, and Jay McTighe. “What is backward design.” Understanding by design 1 (1998): 7-19.

Windschitl, M. (2002). Framing Constructivism in Practice as the Negotiation of Dilemmas: An Analysis of the Conceptual, Pedagogical, Cultural, and Political Challenges Facing Teachers. Review of Educational Research, 72(2), 131–175. https://doi.org/10.3102/00346543072002131

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2019). Πρόταση για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Ανακτήθηκε τον Ιούλιο 2009 από http://www.pi-schools.gr/paideia_dialogos/prot_epimorf.pdf

Πανεπιστήμιο Πατρών, Βασίλειος Κόμης. «Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στη Διδασκαλία και τη Μάθηση: Συμπεριφοριστικές, εποικοδομιστικές, κοινωνιογνωστικές και κοινωνιοπολιτισμικές θεωρίες μάθησης και ΤΠΕ, Bασικές έννοιες». Έκδοση: 1.0. Πάτρα, 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/PN1423/